Πρέπει ο κρατικός προϋπολογισμός να είναι ισοσκελισμένος;

Με βάση την πρόσφατη έκδοση του κρατικού προϋπολογισμού της χώρας και λαμβάνοντας υπόψη την ανοδική πορεία του δημοσίου χρέους στις αναπτυγμένες χώρες και πιο συγκεκριμένα στις G20 [1], δημιουργείται στα πλαίσια της οικονομικής επιστήμης, για άλλη μία φορά, το ερώτημα σχετικά με το πώς και το πότε θα πρέπει οι χώρες αυτές να μειώσουν το χρέος τους.

Η διαχείριση και πιο συγκεκριμένα αυτή που αντιστοιχεί στους απαιτούμενους ισοσκελισμένους κρατικούς προϋπολογισμούς είναι ένα από τα ζητήματα τα οποία καλούνται οι αναπτυγμένες χώρες να επικεντρωθούν, με σκοπό να διατηρηθεί, ή εάν είναι εφικτό, να μειωθεί η πορεία των κρατικών ελλειμμάτων.

Τι λέει η οικονομική επιστήμη;

Στα πλαίσια των κρατικών προϋπολογισμών, τα ιστορικά δρόμενα αναφέρουν ότι η έννοια της εξισορρόπησης, που ταυτίζεται με αυτή της χρηματοοικονομικής σταθερότητας [2], ξεκινά με την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Μεγάλης Ύφεσης [3]. Με τις χώρες να αντιμετωπίζουν ζητήματα τα οποία συσχετίζονται με την οικονομική διαχείριση, υλοποιήθηκαν μεταξύ άλλων οικονομικών θεωριών, τα Κευνσιανά Οικονομικά.

Η προσέγγιση του γνωστού οικονομολόγου John Maynard Keynes, έδωσε έμφαση στις ελλειμματικές δαπάνες για την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης. Ωστόσο, η ανεξέλεγκτη συσσώρευση δημόσιου χρέους οδήγησε σε πληθωρισμό και χρηματοπιστωτική αστάθεια τα επόμενα χρόνια, γεγονός το οποίο θεμελίωσε τη σημασία των εξισορροπημένων κρατικών προϋπολογισμών.

Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να δοθούν και οι προσεγγίσεις άλλων ιστορικών οικονομολόγων ώστε να γίνει αντιληπτό το πως οι σύγχρονες οικονομίες αντιμετωπίζουν τα κρατικά ελλείμματα.

Ξεκινώντας με τον πατέρα της οικονομικής επιστήμης τον Adam Smith (1776) και με τους κλασσικούς οικονομολόγους, υποστηρίχθηκε ότι το δημόσιο χρέος θα αφαιρούσε πόρους από τον ιδιωτικό τομέα, γεγονός που θα μειώνει έτσι τον εθνικό πλούτο και την ανάπτυξης της ευημερίας [4]. Αντίθετα η Σύγχρονη Νομισματική Θεωρία (ΣΝΘ) που παρότι βασίζεται στην προσέγγιση του Keynes αναφέρει ότι όταν η ζήτηση είναι ανεπαρκής, το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος δεν θα έχει αρνητικές οικονομικές συνέπειες αλλά θα τονώσει την οικονομία και θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας.

Όμως η ΣΝΘ βασίζεται στον Keynes και περισσότερο στα οφέλη των κρατικών ελλειμάτων, υπό την προϋπόθεση ότι μια χώρα ελέγχει την δική της προσφορά χρήματος ή έχει ένα κυρίαρχο νόμισμα, σε ένα διάστημα στο οποίο ο πληθωρισμός παραμένει υποτονικός [5]. Όποτε σε μία χώρα όπως την Ελλάδα και γενικότερα στην ΕΕ, μία τέτοια προσέγγιση δίνει το έναυσμα για να γίνουν δύο παρατηρήσεις.

Αρχικά, πως είναι εφικτό μία χώρα που έχει απαλλάξει την νομισματική πολιτική της (βλ. Συνθήκη του Μάαστριχτ) να διατηρήσει χαμηλό δημόσιο χρέος όταν υπό την αιγίδα ενός ενιαίου νομίσματος επηρεάζεται και από εξωτερικούς παράγοντες; Και δεύτερον πώς μπορεί να εξισορροπήσει ή έστω να διατηρήσει έναν αξιόλογο κρατικό προϋπολογισμό όταν υπό προηγούμενα έτη εμφανίζει ογκώδης μεγέθυνση των ελλειμμάτων;

Στις σημερινές προσεγγίσεις σχετικά με το δημόσιο χρέος, ο Thomas Piketty (2014) εξέφρασε μια ακόμη ανησυχία σχετικά με το συνεχές δημόσιο χρέος – τις διανεμητικές του συνέπειες. Ο Piketty κατηγορεί το δημόσιο χρέος για την ανισότητα του πλούτου στις κοινωνίες και προτείνει την εξάλειψη μέσω προοδευτικών φόρων παρά των περικοπών στις απαραίτητες κρατικές δαπάνες [6].

 Όλες αυτές οι προσεγγίσεις έχουν δώσει διάφορους τρόπους με τους οποίους τα κράτη αντιμετωπίζουν το δημόσιο χρέος. Παρόλα αυτά, η διαχείριση του δημόσιο χρέους ξεκινά από έναν αξιόλογο κρατικό προϋπολογισμό, κάτι το οποίο θα αναλυθεί διεξοδικά στις επόμενες ενότητες.

Ο Κρατικός Προϋπολογισμός

Σε αρχικό στάδιο ο κρατικός προϋπολογισμός ορίζεται ως:

Ο τυπικός νόμος με τον οποίο προσδιορίζονται τα εκτιμώμενα έσοδα και έξοδα του κράτους για κάθε οικονομικό έτος. Ο προϋπολογισμός αποτελεί και τη βραχυχρόνια υλοποίηση του δημοσιονομικού προγράμματος της κυβέρνησης. Είναι δεσμευτικός, λεπτομερής και έχει διάρκεια ενός έτους [7].

Με βάση αυτό, το ερώτημα σχετικά με το εάν θα πρέπει ο κρατικός προϋπολογισμός να είναι εξισορροπημένος ή όχι βασίζεται περισσότερο στο εάν η οικονομία αντιμετωπίζει πληθωρισμό ή ύφεση. Όπως παρουσιάζει και η θεωρία του Keynes εάν υπάρχουν σημάδια ύφεσης στην οικονομία, οι τωρινές πολιτικές οφείλουν να αυξάνουν τις δημόσιες δαπάνες, δηλαδή να διατηρούν κρατικά ελλείμματα. Αυτή η ερμηνεία βασίζεται στο γεγονός ότι το κράτος δεν πρέπει μέσω της φορολογίας να επιβαρύνει τους πολίτες, όσο οι κρατικές δαπάνες επιδιώκουν να βελτιώσουν την οικονομία.

Υπό την υπόθεση ότι υπάρχει πληθωρισμός στην οικονομία, τονίζεται ότι ο πλεονασματικός κρατικός προϋπολογισμός καθίσταται σημαντικός καθώς υποδηλώνει ότι το κράτος αυξάνει τα έσοδα του (π.χ. από φόρους) με το να μειώνει τις πληθωριστικές τάσεις, δηλαδή με το να μειώνει την οικονομική δραστηριότητα.

Οι δύο αυτές προϋποθέσεις, δηλαδή της ύφεσης και του πληθωρισμού είναι αυτές που δημιουργούν τα περισσότερα ζητήματα στην διαχείριση του κρατικού προϋπολογισμού καθώς και στους δύο αυτούς οικονομικούς κύκλους [8] επηρεάζεται σφαιρικά ολόκληρη η οικονομία και όχι μόνο τα έσοδα και οι δαπάνες του κράτους.

Υπό αυτό το πρίσμα γίνεται αντιληπτή η σημασία της διαχείρισης των δαπανών, των εσόδων και περεταίρω η χρονολογική οργάνωση τους.

Η Διαχείριση των Δαπανών και οι προκλήσεις

Οι δαπάνες ενός κράτους μπορεί να διαφέρουν σε σύγκριση με άλλες χώρες για πολλούς λόγους. Αρχικά στα πλαίσια τα οποία ένα κράτος προγραμματίζει τις ετήσιες δαπάνες του, θέτει κάποιες προτεραιότητες σύμφωνα με την οικονομική του κατάσταση και περαιτέρω με τους στόχους του. Για παράδειγμα λαμβάνοντας υπόψη τους επίσημους κρατικούς προϋπολογισμούς των Κ-μ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρατηρείται ότι μεταξύ άλλων χωρών, η Ελλάδα χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική προστασία [9] (δαπάνες ύψους 41 δις) ενώ η Γερμανία την άμυνα [10] (δαπάνες ύψους 51 δις). Η διάκριση αυτή μεταξύ των προτεραιοτήτων των δύο χώρων και γενικά όλων των Κ-μ της Ένωσης οφείλεται, από μία πιο σφαιρική άποψη, σε λόγους: α) Δημογραφικούς, β) Κοινωνικούς, γ) Άμυνας, δ) Υποδομών και ε) Πρώτων Υλών.

Το ζήτημα όμως στην διαχείριση αυτών των δαπανών είναι το πως οι εκάστοτε χώρες θα μπορούν να χρηματοδοτήσουν αυτές τις ανάγκες – στόχους,  όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα που αφορούν το υψηλό δημόσιο χρέος, τα χαμηλά έσοδα από τους φόρους, και πιο συγκεκριμένα θέματα διαφάνειας και διαφθοράς.

Το δημόσιο χρέος, που προέρχεσαι κυρίως από πολυετή δανεισμό, μπορεί να μην επιτρέπει στις χώρες να δαπανήσουν τα ανάλογα ποσά και να οδηγούν την χώρα σε κρατικά ελλείμματα τα οποία διαχρονικά επιβαρύνουν την οικονομική κατάσταση της χώρας και την μεγέθυνση της. Το ζήτημα επομένως της διαχείρισης των δαπανών ενός κράτους δεν περιορίζεται στο μέγεθος το οποίο θα χρηματοδοτηθεί ο κάθε φορέας άλλα και στο πως θα μπορέσει να συσσωρευθεί αυτό το ποσό χωρίς να γίνεται πιο δυσμενής η πορεία του δημοσίου χρέους, όταν αυτό υπάρχει.

Με βάση την προηγούμενη ενότητα, γίνεται αντιληπτό το γιατί ενός κρατικός προϋπολογισμός δεν μπορεί να είναι ισοσκελισμένος. Προσθέτοντας σε αυτή την προσέγγιση και την δυσκολία που υπάρχει στο να περιοριστούν οι δημόσιες δαπάνες, αιτιολογείται το γεγονός ότι καμία χώρα στο κόσμο δεν έχει ισορροπημένο κρατικό προϋπολογισμό [11], καθώς κάποιες χώρες μπορεί να μην αντιμετωπίζουν τα παραπάνω ζητήματα και να πετυχαίνουν έναν πλεονασματικό προϋπολογισμό ενώ άλλες έναν ελλειμματικό.

Χρονολογική διαχείριση του κρατικού προϋπολογισμού

Η χρονολογική διαχείριση ταυτίζεται με την πρόληψη οικονομικών φαινομένων όπως αυτά της ύφεσης, της ανεργίας κ.α. Περιλαμβάνει μία συστηματική προσέγγιση του δημοσιονομικού σχεδιασμού για μια συγκεκριμένη περίοδο, κυρίως ετήσια. Με στόχο την αποτελεσματική διαχείριση του προϋπολογισμού, η οποία ταυτίζεται με την διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας σε μία χώρα, συμπεριλαμβάνονται εκτιμήσεις στις οποίες τα κράτη αποφασίζουν συνετές δημοσιονομικές πολιτικές.

Σε περιόδους στις οποίες οι εκτιμήσεις παρουσιάζουν πληθωριστικές τάσεις υιοθετούνται πολιτικές, όπως ο έλεγχος των κρατικών δαπανών, η εφαρμογή στοχευμένων φορολογικών μέτρων και η εφαρμογή αποτελεσματικών νομισματικών πολιτικών για τη διαχείριση της προσφοράς χρήματος και των επιτοκίων. Στην διαχείριση αυτή εντάσσονται επίσης και τα δημοσιονομικά αποθέματα που μπορεί να συσσωρευθούν σε περιόδους οικονομικής μεγέθυνσης.

Από την άλλη, στο ενδεχόμενο μίας υφεσιακής περιόδου δίνεται σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, βάση στη δημοσιονομική πειθαρχία, στην οποία δημιουργούνται κεφάλαια έκτακτης ανάγκης που συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της υψηλής ανεργίας και γενικότερα στην βελτίωση των οικονομικών συνθηκών. Η εφαρμογή αυτής της πολιτικής που αντιστοιχεί με αυτή των επεκτατικών δημοσιονομικών  πολιτικών, συσχετίζεται με αυξημένες δημόσιες επενδύσεις ή και προσωρινή φορολογική ελάφρυνση που έχει ως αποτέλεσμα να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα και να αποτρέψει την οικονομία από το να εισέρθει σε μία βαθιά ύφεση.

 Συμπέρασμα

Η διαχείριση των κρατικών εσόδων και εξόδων, πόσο μάλλον η γενική διαχείριση του κρατικού προϋπολογισμού αποτελεί ένα ζήτημα στο οποίο όπως αποτυπώνει αυτό το άρθρο, δεν συνάδουν μονομερείς λύσεις. Για παράδειγμα, αυτό που συμβαίνει στο τωρινό φορολογικό πλαίσιο μπορεί να εκτιμά μια βελτίωση των εσόδων του κράτους αλλά το αποτύπωμα αυτού ίσως να επηρεάσει άλλους τομείς της οικονομίας που είναι ήδη αρκετά φορολογημένοι όπως ο πρωτογενής τομέας. Γίνεται, όμως, αντιληπτό ότι κάποιες πολικές δεν συνάδουν με τα θεμέλια της οικονομικής επιστήμης, γεγονός που μπορεί να αιτιολογηθεί με άλλες προσεγγίσεις, ή συνοπτικά με την διαφθορά που υπάρχει στην εκάστοτε χώρα.

Υπόμνημα

 [1] https://www.statista.com/statistics/722971/g20-public-debt-to-gdp-ratio/

 [2] Στην αγγλική ορολογία: Financial Stability

 [3] Στην αγγλική ορολογία: Great Depression

 [4] Smith, A. [1776] (1937). The wealth of nations. Modern Library

 [5] How and When to Balance the Government Budget, Steven Pressman

 [6] Pressman, S. (2016). Understanding Piketty’s capital in the twenty-first century. Routledge.

 [7] https://www.britannica.com/topic/government-budget

 [8] Ένας οικονομικός κύκλος είναι η συνολική κατάσταση της οικονομίας καθώς διέρχεται από τέσσερα στάδια σε ένα κυκλικό μοτίβο: επέκταση, αιχμή, συρρίκνωση και βελτίωση

 [9] https://www.minfin.gr/documents/20182/19144001/21-11-2022+++ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ+ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ+ΕΠΙΔΟΣΕΩΝ+2023.pdf/0e0f26b4-f3f9-486f-8475-1c7fd2fff2d3

 [10]https://www.nytimes.com/2023/07/05/business/germany-budget-spending.html

 [11] Σε πολλές αναρτημένες έρευνες σχετικά με το ζήτημα της εξισορρόπησης του κρατικού προϋπολογισμού θεωρείται ότι η ισορροπία αυτή μπορεί να αποτυπωθεί και όταν ένα κράτος επιτυγχάνει πλεονασματικό κρατικό προϋπολογισμό. Παρόλα αυτά για την συγκεκριμένη εργασία λαμβάνεται ως δεδομένο ότι η εξισορρόπηση του κρατικού προϋπολογισμού ταυτίζεται με την ισορροπία των εσόδων και των εξόδων του κράτους.

Βιβλιογραφία

Σιδηρόπουλος Μωυσής (2016), ¨Μακροοικονομική Θεωρία και Πολιτική¨

Βαρουδάκης Αριστομένης, Σιδηρόπουλος Μωυσής, Η Μακροοικονομία στην πράξη

1. Rosen, T. Gayer, Β. Ράπανος και Γ. Καπλάνογλου, «Δημόσια Οικονομική. Σύγχρονή Θεωρία και Ελληνική Πραγματικότητα» εκδ. Κριτική. Κεφ 6

1. Stiglitz, και J.K. Rosengard «Οικονομική του Δημοσίου Τομέα, 2η έκδοση, εκδ. Κριτική.

Padoan, P.C. (2009). Fiscal Policy in the Crisis: Impact, Sustainability, and Long-Term Implications. SSRN Electronic Journal. [online] doi: https://doi.org/10.2139/ssrn.1627990

Urokov, U., Yunusovich, Gaipovna, T., Mashhura, S. and Mansurovich, I. (2021). MATTERS OF REVENUE GENERATION AND COST OPTIMIZATION WHILE INCREASING THE EFFICIENCY OF THE STATE BUDGET. Natural Sciences, [online] 48(12). Page 1579 Available at: https://johuns.net/index.php/publishing/240.pdf.

Chandler, T. and Feuille, P. (1991). Municipal Unions and Privatization. Public Administration Review, 51(1), p.15. doi: https://doi.org/10.2307/976632.

Warner, M. and Hebdon, R. (2001). Local Government Restructuring: Privatization and Its Alternatives. Journal of Policy Analysis and Management, 20(2), pp.315–336. doi: https://doi.org/10.1002/pam.2027.

Bortolotti, B. and Siniscalco, D. (2004). The Challenges of Privatization: An International Analysis. [online] Google Books. OUP Oxford. Page 45 Available at: Link [Accessed 9 Jul. 2023].