Γιατί Βιώσιμη Ανάπτυξη; Μελέτη περίπτωσης της εταιρίας H&M

(Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα της εκπόνηση εργασίας, με τίτλο: ‘Βιώσιμη Ανάπτυξη στην Βιομηχανία, Μελέτη περίπτωσης H&M’, στα πλαίσια του μαθήματος ‘Βιομηχανική Ανάπτυξη’ του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ)

Η εξέλιξη της παραγωγής στην σημερινή εποχή αποδεικνύει συνεχώς το πως αντιλαμβάνονται πλέον την βιωσιμότητα οι τωρινές κοινωνίες. Το πως πλέον η κάθε βιομηχανία εντάσσει στην παραγωγική της διαδικασία μεθόδους που αποτυπώνουν το βιώσιμο πρότυπο είναι στην πραγματικότητα αυτό που ακόμη καλούνται οι θεσμοί να εξακριβώσουν. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα εργασία ταξινομείται σε τρεις ενότητες, στις οποίες δίνεται η σημασία και η αιτία της Βιώσιμης Ανάπτυξης, η προσαρμογή αυτής στις βιομηχανίες και τέλος η μελέτη περίπτωσης της εταιρίας H&M.

Ιστορική προσέγγιση της έννοιας

Η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης, πόσο μάλλον αυτή που αποτυπώνεται στις σύγχρονες βιομηχανίες, αποτελεί ένα ζήτημα, το οποίο απαιτεί σε αρχικά πλαίσια να διευκρινιστεί το πως γίνεται αντιληπτή από το οικονομικό γίγνεσθαι.  Η έννοια της ανάπτυξης στην σύγχρονη πραγματικότητα τείνει να έχει αποκτήσει διάφορες προσεγγίσεις τόσο σε κοινωνικό, όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Το πώς η ανάπτυξη έχει ενταχθεί στον σημερινό κοινωνικό και οικονομικό διάλογο, είναι αυτό που καταφέρνει να αποτυπώσει η ιστορική προσέγγιση, η οποία θα πραγματοποιηθεί σε αυτή την ενότητα.

Ξεκινώντας με το τι είναι ανάπτυξη, σύμφωνα με τους Peet και Du Pisani (2006), η ανάπτυξη ορίζεται ως ‘μια εξελικτική διαδικασία στην οποία η αντιμετώπιση προβλημάτων και η συνεχής προσαρμογή σε νέους στόχους γίνεται με απώτερο σκοπό να εξασφαλιστούν μελλοντικοί πόροι προς χρήση και αλλαγές που βελτιώνουν την ικανοποίηση του πληθυσμού’.

Η αναφορά και μόνο στην εξασφάλιση των πόρων και στις αλλαγές που χρειάζονται μπορεί με απλές λέξεις να αποτυπωθεί με τον όρο βιωσιμότητα, αλλά χρησιμοποιώντας αποκλειστικά τον όρο αυτό, αποκλείονται κοινωνικά στοιχεία, όπως αυτά των κοινωνικών δομών, των θεσμών, καθώς και την μείωση της ανισότητας και την εξάλειψη της απόλυτης φτώχειας..

Για αυτό τον λόγο η βιωσιμότητα, η οποία ορίζεται ως ‘η ικανότητα διατήρησης κάποιας οντότητας, αποτελέσματος ή διαδικασίας με την πάροδο του χρόνου’ (Basiago, 1999) στον ακαδημαϊκό και επίσημο διάλογο έχει συσχετισθεί με την ανάπτυξη, υποδηλώντας ότι σε μία οικονομία για να επιτευχθεί η ανάπτυξη πρέπει να είναι και βιώσιμη.

Η Βιώσιμη Ανάπτυξη επομένως συνδυαστικά είναι αυτή που μπορεί να συνεχιστεί είτε επ’ αόριστόν είτε για μία χρονική περίοδο με γνώμονα να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σημερινής γενιάς χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες (Schaefer & Crane, 2005).

Το ζήτημα, επομένως, το οποίο αφορά το πώς μία χώρα ή πιο συγκεκριμένα μία οικονομία μπορεί να πετύχει βιώσιμη ανάπτυξη συσχετίζεται με αυτό της αύξησης του πληθυσμού. Ο πληθυσμός και η περαιτέρω αύξησή του, η οποία τονώνει την βιώσιμη ανάπτυξη, έχει ιστορικά αποτυπωθεί από την Μαλθουσιανή πληθυσμιακή θεωρία στις αρχές του 1800.

Ο Μάλθους υπέθεσε ότι δεδομένου του ρυθμού, με τον οποίο αυξάνεται ο πληθυσμός, έιναι πιθανό η ικανότητα των φυσικών πόρων να μην μπορεί να υποστηρίξει τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων στο μέλλον (Rostow & Rostow, 1978). Επομένως, υπό αυτό το σκεπτικό, εάν δεν λαμβάνονται μέτρα για την εξάντληση των πόρων ή για την ογκώδη αύξηση του πληθυσμού, η ικανοποίηση των ατόμων που συνάδει με τον αρχικό ορισμό της ανάπτυξης καθίσταται ανεπιτυχής.

Παρότι σε αυτή την ανάλυση αναφέρθηκε πολλές φορές ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας καταφέρνει να βελτιώσει την παραγωγικότητα και επομένως την εξάλειψη του προβλήματος της ικανοποίησης των ατόμων, η επίλυση του προβλήματος της ελάττωσης των πόρων στις σύγχρονες οικονομίες έχει στραφεί αποκλειστικά στην αντικατάσταση των δεδομένων παραγωγικών διαδικασιών με τη χρήση βιώσιμων υλικών. Το γεγονός αυτό αποτυπώνει στις σημερινές εξελίξεις τους λόγους για τους οποίους η βιωσιμότητα καθίσταται απαραίτητη για την μακροχρόνια ανάπτυξη των οικονομιών.

Σε συνοπτική αποτύπωση του λόγου για τον οποίο η Βιώσιμη Ανάπτυξη δεν συσχετίζεται μόνο με την εξάλειψη των πόρων γίνεται μία διάκριση μεταξύ τριών στοιχείων των οποίων ο συνδυασμός αυτών, χαρακτηρίζει μία χώρα ή μία βιομηχανία βιώσιμη. Συγκεκριμένα πέρα από την επαναχρησιμοποίηση των πόρων που εντάσσονται στην Οικονομική Βιωσιμότητα, υπάρχει και η Κοινωνική Βιωσιμότητα αλλά και η Περιβαντολλογική. Η Κοινωνική Βιωσιμότητα συσχετίζεται με έννοιες ισότητας, προσβασιμότητας, θεσμικής σταθερότητας και συμμετοχής του πολίτη.

Συγκεκριμένα η κοινωνία λαμβάνεται υπόψη καθώς στα πλαίσια μίας οικονομίας απαιτούνται και στοιχεία τα οποία κατατάσσουν την ποιότητα ζωής των πολιτών σε κοινωνικό επίπεδο βέλτιστη και περεταίρω βιώσιμη. Τέλος η έννοια της Περιβαντολλογικής Βιωσιμότητας αφορά το φυσικό περιβάλλον και το πώς αυτό παραμένει παραγωγικό και ανθεκτικό στο να υποστηρίξει την μελλοντική ανθρώπινη διαβίωση. Με άλλες λέξεις αφορά την ικανότητα διατήρησης μιας οικολογικής ισορροπίας στο φυσικό περιβάλλον του πλανήτη και την διατήρηση των φυσικών πόρων για την υποστήριξη της ευημερίας των σημερινών και των μελλοντικών γενεών.

Εικόνα 1: Το τρίγωνο της Βιώσιμης Ανάπτυξης

(Πηγή: YHWH SUSTAINABILITY)

Μελέτη Περίπτωσης: Η εταιρία H&M

Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της εταιρίας, το H&M Group είναι μία εταιρία μόδας παγκοσμίου βεληνεκούς, η οποία ιδρύθηκε το 1947 στοVästerås της Σουηδίας. Πλέον μετράει παραπάνω από 4.000 καταστήματα, σε περισσότερες από 70 αγορές και online πωλήσεις σε περισσότερες από 60 αγορές.

Κατά την κοινή γνώμη, αλλά και με βάσει τις ήδη υπάρχουσες προδιαγραφές, η εταιρία αυτή θεωρείται εταιρία fast fashion. Ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες- και ιδιαίτερα από το 1997 και μετά με την σύσταση του Code of Contact τα H&M προσπαθούν να ξεφύγουν από την ταμπέλα του fast fashion και να χαράξουν μία πορεία, η οποία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην βιωσιμότητα (sustainability) και στην προστασία του περιβάλλοντος.

Σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω, η εταιρία από το 2010 έχει λανσάρει την Conscious σειρά της, η οποία περιλαμβάνει ρούχα κατασκευασμένα από τουλάχιστον 50% περισσότερο βιώσιμα υλικά (όπως οργανικό βαμβάκι και πολυεστέρας), αν και πολλά από τα ρούχα της σειράς περιλαμβάνουν ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό βιώσιμων υλικών από 50%.

Είναι επομένως ασφαλές να συμπεράνει κανείς, πως η εταιρία H&M τις τελευταίες δεκαετίες κάνει σταθερά βήματα στον τομέα της βιωσιμότητας. Για να το διασφαλίσει αυτό, μάλιστα, από το 2016 έχει αντικαταστήσει το αναχρονιστικό της Code of Contact (σε ισχύ από το 1997), με το αναθεωρημένο Sustainability Commitment.

Το Sustainability Commitment είναι ένα συμβόλαιο, το οποίο συστάθηκε και προωθείται από την εταιρία H&M. Όπως προκύπτει από το κείμενο του ίδιου του συμβολαίου, οποιοιδήποτε μελλοντικοί πιθανοί συνεργάτες της εταιρίας H&M είναι υποχρεωμένοι να υπογράψουν και επακολούθως να υπακούσουν τις επιταγές του συμβολαίου προκειμένου να προχωρήσουν σε συνεργασία με την εταιρία.. Εντός του συμβολαίου, υπάρχει πρόβλεψη όσον αφορά τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο, ο οποίος μπορεί να προκύψει από δραστηριότητες της ίδιας της εταιρίας, αλλά και των συνεργατών της. Πιο συγκεκριμένα απαριθμούνται ορισμένοι περιορισμοί, οι οποίοι διαχωρίζονται επακολούθως σε πέντε ενότητες. Ονομαστικά οι ενότητες αυτές είναι:

1. Η ενεργειακή χρήση και η επιπτώσεις της στο κλίμα και την ποιότητα του αέρα περιορίζονται (Energy use and impact on climate and air quality are minimised)
2. Η διαθεσιμότητα του νερού διαχειρίζεται υπεύθυνα (Water resources are responsibly stewarded)
3. Η χρήση χημικών διαχειρίζεται υπεύθυνα (Chemical use is properly managed)
4. Η κυκλικότητα προωθείται. Η σπατάλη περιορίζεται και ανακυκλώνεται για ανασύσταση υψηλής αποδοτικότητας (Circularity is promoted. Waste is minimised and recirculated for high value recovery)
5. Η ανάκτηση υλικών πραγματοποιείται με υπευθυνότητα και εξασφαλίζεται η προστασία των ζώων (Materials are responsibly sourced and animal welfare is protected)

Καθίσταται επομένως προφανές από τους περιορισμούς που θέτει η εταιρία, ότι κεντρικός πυλώνας του ενδιαφέροντος της είναι η προστασία και διαφύλαξη του περιβάλλοντος.

Παρά τις παραπάνω δεσμεύσεις και υποσχέσεις τις εταιρίας, σύμφωνα με μία εκτενή μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε και δημοσιεύτηκε από το Quartz τον Ιούνιο του 2022, τα στοιχεία τα οποία πρόβαλε στην ιστοσελίδα της η εταιρία H&M ήταν παραπλανητικά ή ακόμα και ψευδή.

Αναλυτικότερα περισσότερα από τα μισά δεδομένα τα οποία ήταν διαθέσιμα στο κοινό, ισχυρίζονταν πως ένα ρούχο ήταν καλύτερο για το περιβάλλον, ενώ δεν ήταν στην πραγματικότητα περισσότερο βιώσιμο από ένα οποιοδήποτε άλλο συγκρίσιμο ρούχο των ανταγωνιστών της εταιρίας. Στις πιο ακραίες περιπτώσεις η εταιρία παρουσίαζε δεδομένα τα οποία ήταν εντελώς αντίθετα από την πραγματικότητα.

Τα δεδομένα αυτά (scoreboards) προέκυψαν μέσω των Higgs Sustainability Profiles, τα οποία δημιουργήθηκαν από ένα γκρουπ επιχειρήσεων γνωστό ως Sustainable Apparel Coalition (SAC), με σκοπό να διαβεβαιώσουν ότι η καταναλωτές γνωρίζουν τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της αγοράς τους στον τομέα του ρουχισμού.

Τα H&M ωστόσο, χρησιμοποιήσαν τα δεδομένα των Higgs Sustainability Profiles, με τρόπο ο οποίος έδινε μία εντελώς παραπλανητική εικόνα για το εκάστοτε ρούχο και τον αντίκτυπό του στο περιβάλλον (μπορεί από την αρχική ένδειξη να πρόκυπτε ότι για την παραγωγή ενός ρούχου χρειαζόταν 20% παραπάνω νερό, ενώ στην ιστοσελίδα της εταιρίας το ίδιο ρούχο είχε την ένδειξη ότι για την παραγωγή του χρειάστηκε 20% λιγότερο νερό).

Συμπληρωματικά, αμέσως μετά την δημοσίευση του αποκαλυπτικού άρθρου, η εταιρία απέκρυψε όλα τα μέχρι τότε διαθέσιμα- αν και παραπλανητικά- δεδομένα από την ιστοσελίδα της. Δικαιολόγησε την πράξη της αυτή με την πρόφαση πως χρειαζόταν να αναθεωρήσει τα κριτήρια με βάση τα οποία αξιολογούσε μέχρι τότε την βιωσιμότητα της και μέχρι να το πραγματοποιήσει αυτό τα δεδομένα (scoreboards) θα σταματούσαν να είναι διαθέσιμα στο κοινό.

Μέσα από όλα τα παραπάνω μπορεί κανείς να συμπεράνει πως η εταιρία H&M παραβίασε από μόνη της το Sustainability Commitment το οποίο απαιτεί να τηρείται και από την ίδια, αλλά και από τους συνεργάτες της. Αρχικά, όπως προέκυψε από τα πραγματικά δεδομένα, δεν τήρησε τους στόχους της για βιωσιμότητα και περιβαλλοντική προστασία.

Σε συνδυασμό με αυτό, μάλιστα, δεν τήρησε επίσης τη ρήτρα διαφάνειας που η ίδια είχε θέσει τόσο για τον εαυτό της όσο και για τους συνεργάτες της, εφόσον δημοσίευε συστηματικά παραπλανητικά και ψευδή στοιχεία σχετικά με τα προϊόντα της. Η περίπτωση της εταιρίας H&M, επομένως, είναι μία τυπική περίπτωση greenwashing, κατά την οποία μία εταιρία με την επίφαση της βιωσιμότητας προωθούσε τα προϊόντα της προσελκύοντας νέους πελάτες, χρησιμοποιώντας αναλήθειες στο βωμό της περιβαλλοντικής προστασίας.

Συμπέρασμα 

Το παρόν άρθρο με σκοπό να αποτυπώσει το πως η Βιώσιμη Ανάπτυξη εντάσσεται στις βιομηχανίες, ανέλυσε σε αρχικά πλαίσια το πως ιστορικά κατέληξαν οι σύγχρονες χώρες να συζητάνε για το βιώσιμο πρότυπο. Η μελέτη περίπτωσης του H&M Group αποδεικνύει σε απλά πλαίσια το γεγονός ότι ανεξαρτήτως του πόσο αναγκαία είναι η Βιώσιμη Ανάπτυξη, κάποιες βιομηχανίες θα τείνουν με βάση αυτόν τον σκοπό να παραπλανούν, τόσο τους θεσμούς, αλλά και τους καταναλωτές. Απαιτούνται, επομένως, μέτρα και μεταρρυθμίσεις, τα οποία θα επιτύχουν έτσι έναν μελλοντικό τρόπο παραγωγής, με περισσότερη διαφάνεια και αποτελεσματικότητα.

 Βιβλιογραφία

 Mensah, J. (2019). Sustainable development: Meaning, history, principles, pillars, and implications for human action: Literature review. Cogent Social Sciences, [online] 5(1), pp.1–21. Διαθέσιμο από (doi): https://doi.org/10.1080/23311886.2019.1653531

www.mckinsey.com. (n.d.). Emerging opportunities in industrial sustainability | McKinsey. [online] Διαθέσιμο από:

https://www.mckinsey.com/capabilities/sustainability/our-insights/reimagining-industrial-operations.

United Nations (2015). The 17 Sustainable Development Goals. [online] United Nations. Διαθέσιμο από: https://sdgs.un.org/goals

Quartz. (2022). About Quartz. [online] Διαθέσιμο από: https://qz.com/about.

‌Shendruk, A. (2022, June 29). Quartz investigation: H&M showed bogus environmental scores for its clothing. Quartz. Διαθέσιμο από:  https://qz.com/2180075/hm-showed-bogus-environmental-higg-index-scores-for-its-clothing