Το Δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας

Βασίλης Τσούτσης, φοιτητής Οικονομικών Επιστημών ΠΑΜΑΚ

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα, αποτελεί αδιαμφισβήτητα η διαρκής επιδείνωση του δημογραφικού ζητήματος. Παρόλο που δεν έχει άμεσο αντίκτυπο στη κοινωνία, μελλοντικά αναμένεται να αποτελέσει σημαντική τροχοπέδη της οικονομίας.

Το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων/θανάτων, σε συνδυασμό με γεγονότα όπως η κοινωνικοοικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010 και η μαζική μετανάστευση, οδήγησαν στη δραματική μείωση του πληθυσμού της χώρας μας, καθώς και στη σημαντική γήρανση του. Μάλιστα, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το 2022, η Ελλάδα κατατάσσεται τρίτη στην κατάταξη των πληθυσμιακά γερασμένων χωρών της Ευρώπης.

Το πρόβλημα

Το δημογραφικό πρόβλημα συνίσταται στην αλλαγή της ηλικιακής σύνθεσης του πληθυσμού μιας χώρας, εξαιτίας της γήρανσής του. Συγκεκριμένα, η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού εξαρτάται από το φυσικό ισοζύγιο θανάτων και γεννήσεων, καθώς και από τη διαφορά μεταξύ μεταναστευτικών εισροών-εκροών. Ενώ παράλληλα, σημαντική επίδραση στην εξέλιξη του φυσικού ισοζυγίου διακατέχουν η υπογεννητικότητα και το διαρκώς αυξανόμενο μέσο προσδόκιμο επιβίωσης.

Η ηλικιακή πυραμίδα του πληθυσμού μιας χώρας απαρτίζεται από 3 βασικές κατηγορίες:

1. i) την ηλικιακή ομάδα έως 15 ετών
2. ii) την ηλικιακή ομάδα από 15 έως 65 ετών

iii) την ηλικιακή ομάδα άνω των 65 ετών

Η πρώτη και η τρίτη ηλικιακή ομάδα καταναλώνουν, αλλά δεν παράγουν και δεν δημιουργούν εισόδημα. Συνεπώς, η δεύτερη ηλικιακή ομάδα είναι αυτή που παράγει, καταναλώνει και ταυτόχρονα καλύπτει τις καταναλωτικές ανάγκες των άλλων δύο ηλικιακών ομάδων. Με βάση τις προβλέψεις για το 2050 και το 2060, το βασικό πρόβλημα που προκύπτει από την εξέλιξη του δημογραφικού στην Ελλάδα, βασίζεται στην αδυναμία της παραγωγικής ομάδας του πληθυσμού (15-65 ετών), να καλύψει επαρκώς τις ανάγκες της τρίτης ομάδας (>65).

Σενάρια εξέλιξης ελληνικού πληθυσμού σύμφωνα με την Eurostat.

Στην Ελλάδα του σήμερα, το κόστος διαβίωσης καθίσταται μη βιώσιμο για ένα νέο άνθρωπο που θέλει να ζήσει αξιοπρεπώς, πόσο μάλλον εάν επιθυμεί να κάνει και οικογένεια, όπου τα έξοδα αυτομάτως πολλαπλασιάζονται. Αν σε αυτό συνυπολογίσουμε την κοινωνικο-πολιτική αστάθεια, την αναξιοκρατία, τους υψηλούς φόρους, καθώς και τη διαρκή υποβάθμιση της “δημόσιας” παιδείας και υγείας, τότε ίσως κατανοήσουμε γιατί 600.000 συμπολίτες μας επέλεξαν να φύγουν από την Ελλάδα, για ένα καλύτερο μέλλον.

Τομείς αυξημένου κινδύνου

Συνταξιοδοτικό σύστημα

Η επιδείνωση του δημογραφικού ζητήματος θα δημιουργήσει σημαντικές επιπλήξεις στην βιωσιμότητα και την επάρκεια του συνταξιοδοτικού συστήματος. Μάλιστα, η δημόσια δαπάνη για συντάξεις θα εξακολουθεί να απορροφά σημαντικούς οικονομικούς πόρους, “αγγίζοντας” διψήφιο ποσοστό του ΑΕΠ έως και το 2070. Επιπρόσθετα, ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι η χώρα μας θα υποχρεωθεί να αυξήσει το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης κατά σχεδόν 1,5 χρόνο έως το 2035 και συνολικά κατά 2,8 χρόνια έως το 2050.

Υγεία και υγειονομική περίθαλψη

Ο τομέας υγειονομικής περίθαλψης καλείται να ανταποκριθεί στις σημαντικές αυτές προκλήσεις που αυξάνουν τη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας και μακροχρόνιας φροντίδας, καθώς οι ανάγκες των ηλικιωμένων αυξάνονται ολοένα και περισσότερο. Την ίδια στιγμή, οι διαθέσιμοι πόροι χρηματοδότησης του συστήματος υγείας συρρικνώνονται συνεχώς, λόγω της μείωσης του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Ως αποτέλεσμα, αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν σοβαρές προκλήσεις για το εγχώριο σύστημα υγείας, το οποίο πάσχει από χρόνιες αδυναμίες.

Επομένως, οι δημογραφικές εξελίξεις οξύνουν περαιτέρω την ανάγκη για τη θέσπιση πολιτικών με στόχο τη βελτίωση της επάρκειας και της ετοιμότητας του συστήματος υγείας, ως προς τις δημογραφικές και επιδημιολογικές αλλαγές, τη θωράκισή του απέναντι σε μελλοντικές χρηματοδοτικές πιέσεις και την προαγωγή ενός υψηλότερου επιπέδου υγείας και διαβίωσης για όλους.

Οικονομικές επιδράσεις

Το δημογραφικό ζήτημα επηρεάζει σημαντικά την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Αδιαμφισβήτητα, η μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού επιδρά αρνητικά στην προσφορά εργασίας και τις δυνατότητες οικονομικής μεγέθυνσης. Ταυτόχρονα, ο αυξανόμενος δείκτης εξάρτησης θέτει προκλήσεις στη δημοσιονομική βιωσιμότητα, ενώ η γήρανση του πληθυσμού επιβαρύνει την παραγωγικότητα της εργασίας.

Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης, αλλά και τις χώρες που αναπτύχθηκαν ταχύτατα κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, σημαντικό μερίδιο στην αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και του εθνικού εισοδήματος στα αρχικά στάδια της οικονομικής ανάπτυξής τους, διακατείχε ο πληθυσμός. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Κίνας, καθώς και των υπόλοιπων χωρών της Ανατολικής Ασίας.

Παρεμβάσεις

Το δημογραφικό αποτελεί ένα πολυδιάστατο πρόβλημα, που απαιτεί το συντονισμό υπηρεσιών από διάφορους κοινωνικούς τομείς, καθώς και τη κατάλληλη θεσμική θωράκιση, ώστε οι πολιτικές που θεσπίζονται να μην ανατρέπονται μέσα από τον εκλογικό κύκλο. Για τον ίδιο λόγο, πολύ σημαντικό ρόλο στη χάραξη και υλοποίηση των σχετικών πολιτικών, έχει και η συμμετοχή της ευρύτερης κοινωνίας.

Είναι αποδεδειγμένο, πως οι χώρες που επενδύουν σε ουσιαστικές αλλαγές και όχι μόνο σε επιδόματα και φοροαπαλλαγές, έχουν αισθητά καλύτερα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος. Συγκεκριμένα, ορισμένες πολιτικές αναχαίτισης του δημογραφικού, οφείλουν να στοχεύουν σε σημαντικούς τομείς όπως:

Οικογενειακές πολιτικές

Η εφάπαξ επιδοματική πολιτική βοηθάει μεν βραχυπρόθεσμα, ωστόσο δεν λύνει το πρόβλημα εις βάθος. Ειδικότερα, συγκεκριμένες λύσεις που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν αφορούν:

• Επανασχεδιασμό και ενίσχυση των υπηρεσιών προσχολικής αγωγής και φροντίδας.

• Εναρμόνιση κανόνων και δικαιωμάτων για τις γονικές άδειες ανάμεσα στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, αλλά και για τους αυτοαπασχολούμενους.

• Χαμηλότοκα δάνεια για την αγορά στέγης από οικογένειες με παιδιά.

• Επέκταση της χρήσης της τηλεργασίας που θα οδηγήσει σε μείωση του κόστους και του χρόνου μετακινήσεων από και προς την εργασία.

Αναχαίτιση των μεταναστευτικών εκροών και επαναπατρισμό Ελλήνων του εξωτερικού

Ο επαναπατρισμός του Ελληνικού εργατικού δυναμικού από το εξωτερικό, αποτελεί ένα σημαντικό στοίχημα και σημάδι που προοικονομεί την επιστροφή της χώρας μας, σε μία τροχιά ευημερίας και σταθερής ανάπτυξης. Σε αυτό μπορεί να συμβάλλει:

• Βελτίωση των προοπτικών απασχόλησης στην Ελλάδα και αισθητή αύξηση των μισθών.

• Εξέταση της αποτελεσματικότητας των οικονομικών κινήτρων, για τον επαναπατρισμό Ελλήνων και ενδεχόμενη ενδυνάμωσή τους.

• Διαρκής ενημέρωση των Ελλήνων του εξωτερικού, για ειδικότητες με ελλείψεις εξειδικευμένου προσωπικού στην Ελλάδα.

– Απλοποίηση γραφειοκρατικών διαδικασιών, που θα διευκολύνουν την ίδρυση και τη βιώσιμη λειτουργία νεοσύστατων επιχειρήσεων.

Αύξηση της απασχόλησης και της παραγωγικότητας

• Κίνητρα για επενδύσεις εκσυγχρονισμού σε εξωστρεφείς επιχειρήσεις, που βρίσκονται εκτός αστικών κέντρων.

• Ελάφρυνση των εργοδοτών από το κόστος κάλυψης μέρους των αποδοχών, που καταβάλλονται κατά την περίοδο χρήσης των γονικών αδειών.

• Παροχή κινήτρων για διαρκή έρευνα και καινοτομία στις επιχειρήσεις.

• Ενίσχυση των επιχειρήσεων που δημιουργούν και διαχειρίζονται σταθμούς παιδικής φροντίδας.

• Προγράμματα ένταξης ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας.Σκοπός των παρεμβάσεων αποτελεί η δημιουργία μιας ανθεκτικής κοινωνίας, που θα μπορεί να προσαρμοστεί στις δημογραφικές αλλαγές, διατηρώντας παράλληλα την οικονομική σταθερότητα και την κοινωνική συνοχή.

Συμπέρασμα

Το δημογραφικό αποτελεί ένα φαινόμενο που θα απασχολήσει ολόκληρη την ανθρωπότητα, σε διαφορετικές φάσεις ανά περιοχή. Συνεπώς, η αντιμετώπιση του θα πρέπει να αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για το κράτος, προκειμένου η χώρα μας να μην εγκλωβιστεί πάλι σε ένα διαρκή κύκλο ύφεσης και συρρίκνωσης. Αυτό απαιτεί μακροπρόθεσμες, βιώσιμες πολιτικές που μπορούν να συμβάλουν στην τόνωση των ποσοστών γεννήσεων, στην επιμήκυνση του εργασιακού βίου και στην αποτελεσματική ενσωμάτωση των μεταναστών. Ακολούθως, για να μπορέσει η Ελλάδα να αντιμετωπίσει το δημογραφικό πρόβλημα, θα πρέπει να το προσεγγίσει, όχι απλά ως ένα ζήτημα επιβίωσης, αλλά ως μια ευκαιρία για κοινωνική ανανέωση και καινοτομία.

Βιβλιογραφία

Κώστας Παπαδής (23 Απριλίου 2024). Πόσο θα «ψαλιδίσει» τις συντάξεις το δημογραφικό – Γιατί απαιτούνται μέτρα σοκ.  in.gr

ΔιαΝΕΟσις. (26 Μαρ 2024). “Βόμβα” για την οικονομία το δημογραφικό πρόβλημα. powergame.gr

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ. (Ιούνιος 2022). Δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα: Προκλήσεις και προτάσεις πολιτικής eurobank.gr

Θοδωρής Γεωργακόπουλος. Καθημερινή. (15.06.2021). Αλήθειες και μύθοι για το δημογραφικό «πρόβλημα» kathimerini.gr

enikos.gr (23 Φεβρουαρίου 2023). Eurostat: Τρίτη πιο γερασμένη χώρα η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2022 enikos.gr

(22 Ιανουαρίου 2024). Ελλάδα/Δημογραφικό: Πώς θα λύσουμε τη δύσκολη «εξίσωση» philenews.com