Ανέκαθεν η αποταμίευση αποτελούσε ένα αγαθό επωφελές για το άτομο αλλά και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η μερική –και όχι ολική – κατανάλωση ενός ποσού που αποκτά κάποιος αποτελεί από τα πρώτα χρόνια της ανθρωπότητας θεμέλιο λίθο για την «οικονομική» επιβίωση του μετέπειτα σε δυσμενέστερες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες , όπως αποδεικνύεται και τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, την Ελλάδα.
Δε πρέπει όμως να προσπεράσουμε μία από τις βασικότερες κεϋνσιανές θεωρίες, που ανατρέπει την παραπάνω κοινή πεποίθηση και ορίζει την αποταμίευση ως έναν βασικό παράγοντα ύφεσης της οικονομίας.
Το «παράδοξο της φειδούς» , λοιπόν, μας διδάσκει το εξής παράδοξο: «Εάν την αποταμίευση , η οποία θεωρείται αρετή και οικονομικά ωφέλιμη για το άτομο, την ακολουθήσουμε όλοι μαζί , ως κοινωνία, τότε ο συνολικός πλούτος θα μειωθεί.»
Πού στηρίζεται όμως η λογική της παραπάνω θεωρίας;
Όπως γνωρίζουμε, από τη μακροοικονομική θεωρία, αν αυξήσουμε όλοι ταυτόχρονα την αποταμίευση, τότε θα μειωθεί η συνολική κατανάλωση, με αποτέλεσμα να μειωθεί και η συνολική ζήτηση των καταναλωτών για αγαθά και υπηρεσίες. Οι επιχειρήσεις με τη σειρά τους θα μειώσουν τους μισθούς των εργαζομένων, ενώ παράλληλα θα μειώσουν την παραγωγική τους δραστηριότητα , δηλ. θα μειωθεί η προσφορά αγαθών και υπηρεσιών, αφού γίνεται φανερό ότι δε θα υπάρχει ικανή ζήτηση να την απορροφήσει.
Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω, είναι οι επενδύσεις να φθάσουν σε χαμηλό επίπεδο, αυξάνοντας έτσι την ανεργία της οικονομίας , και κατ’ επέκταση –λόγω χαμηλών εισοδημάτων- σε νέα μείωση της κατανάλωσης. Τέλος, λόγω μειωμένης αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών – ιδιωτών, το κράτος δε αποκομίζει σημαντικά έσοδα (από φόρους κ.λπ.) , και οδηγείται με τη σειρά του σε εξωτερικούς δανεισμούς.
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, έχουμε να κάνουμε με μία αλυσιδωτή διαδικασία – καθώς η κυκλοφορία του χρήματος δυσλειτουργεί – η οποία έχει ως άμεσο αντίκτυπο τη συνολική ύφεση της οικονομίας και τη μείωση του πλούτου στις επόμενες χρονικές περιόδους.
Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να τονίσουμε ότι το σφάλμα στο οποίο εμπίπτουμε, στηρίζεται εννοιολογικά στο «Σφάλμα Σύνθεσης», καθώς αναφέρεται στη λανθασμένη εξαγωγή συμπερασμάτων για το σύνολο (όλο), ενώ αυτό ισχύει αποκλειστικά και μόνο για το άτομο (μερικό) .
Με άλλα λόγια , το «σφάλμα σύνθεσης» διαπράττεται εάν κάποιος ισχυριστεί, βάσει επαγωγικής λογικής, ότι αυτό που συμβαίνει για το άτομο ή τη μεμονωμένη επιχείρηση (μικροοικονομικά), ισχύει κατ’ ανάγκην και για το σύνολο της οικονομίας (μακροοικονομικά) .
Ας χρησιμοποιήσουμε ένα καθημερινό παράδειγμα για να ερμηνεύσουμε καλύτερα το σφάλμα αυτό.
Ας υποθέσουμε ότι μία επιχείρηση προβαίνει σε μείωση του εργατικού μισθού , προκειμένου να μειώσει το κόστος παραγωγής της και να αυξήσει το κέρδος της ( εφόσον βέβαια η τιμή του παραγόμενου προϊόντος παραμείνει σταθερή) . Γίνεται φανερό ότι σε μικροοικονομικό επίπεδο, η ενέργεια αυτή επιφέρει θετικά αποτελέσματα για την πορεία της επιχείρησης. Ωστόσο, εξετάζοντας την ανάλυση αυτή σε μακροοικονομικό πλαίσιο, η μείωση των μισθών πολυκλαδικά σε όλη την οικονομία, θα μειώσει την αγοραστική δύναμη των εργαζόμενων – καταναλωτών , η ζήτηση θα συρρικνωθεί παρασύροντας παράλληλα το ύψος της τιμής και τελικά τα κέρδη θα δεχθούν μία κατακόρυφη μείωση ˙ αποτέλεσμα αντίθετο εκ του αρχικού επιθυμητού στόχου.
Παρατηρούμε λοιπόν, πως ό,τι ισχύει μεμονωμένα για το «μερικό» (εδώ – μία επιχείρηση) , εμφανίζει αντίθετο αποτέλεσμα στο «γενικό» (εδώ – σύνολο επιχειρήσεων) , εκφράζοντας έτσι το «σφάλμα της σύνθεσης» που εμπίπτουμε όλοι κατά καιρούς.
Η σχέση του φαινομένου με την ελληνική οικονομία
Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι διατείνονται ότι το «παράδοξο της φειδούς» αποτελεί πρωταρχικό αίτιο της οικονομικής κρίσης την οποία βιώνει τα τελευταία χρόνια η χώρα μας. Συγκεκριμένα, βάσει στατιστικών στοιχείων, τα τελευταία έξι χρόνια (2010) έχει παρατηρηθεί μείωση του ΑΕΠ της Ελλάδος κατά 25%, το διαθέσιμο εισόδημα των μεσαίων τάξεων έχει συρρικνωθεί κατά 40%, η ανεργία άγγιξε το ύψος του 27% ( σημείωση: ανεργία νέων à 60%) , ενώ παράλληλα η κατανάλωση σημείωσε σημαντική μείωση , εν αντιθέσει με την αποταμίευση η οποία αυξήθηκε λόγω της οικονομικής ασφάλειας που επικρατούσε. Όλα τα παραπάνω στοιχεία συνηγορούν, σύμφωνα με κάποιους οικονομολόγους, υπέρ της άποψης ότι το «παράδοξο της φειδούς» βρίσκεται σε πλήρη εφαρμογή στη χώρα μας , επηρεάζοντας τη σύνολο της οικονομίας και τη γενική πορεία της.
Με μία όμως πιο προσεκτική ματιά, τα αίτια των σημερινών δυσμενών οικονομικών συνθηκών της χώρας , βρίσκονται σε παράγοντες όπως : η έλλειψη αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, το τεράστιο ύψος των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και η μη περικοπή τους, η παραγωγική ανεπάρκεια της χώρας, η υπέρμετρη και άσκοπη καταναλωτική δαπάνη, η μη πάταξη της φοροδιαφυγής και άλλοι πολλοί , οι οποίοι καθίσταται προφανές ότι δε μπορούν να αναλυθούν στο παρόν άρθρο.
Κατά τη γνώμη μου, επομένως, το προαναφερθέν φαινόμενο, έχει συμβάλλει σε κάποιο μερικό βαθμό στην οικονομική συρρίκνωση της χώρας μας, αλλά δε μπορούμε να του αποδώσουμε με ασφάλεια την ευθύνη για τον πλήρη εκτροχιασμό της οικονομικής κατάστασης της Ελλάδας.
Σε κάθε περίπτωση, το «παράδοξο της φειδούς» αποτελεί ένα φαινόμενο άξιο προσοχής και ανάλυσης, στο οποίο αν δε δοθεί η πρέπουσα σημασία , η οικονομία μπορεί να πληγεί από σημαντικές ζημιές και να αλλοιωθεί η ομαλή πορεία της.
ΠΗΓΕΣ
- http://www.upsidedownabout.gr/blog/paradoxo-feidous/
- http://users.sch.gr/dvoudouris/index.php?option=com_content&view=article&id=101:2013-08-21-21-39-51&catid=22:2012-05-15-14-16-10
- http://economy-gr.blogspot.gr/2010/02/blog-post_28.html
