Πληθωρισμός, Επιτόκια και Νοικοκυριά

Δημήτρης Δοκτώρης Φοιτητής Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ

Ο αόρατος κανονικά πληθωρισμός του 2% αποτελεί παρελθόν καθώς τα τελευταία 3 χρόνια η δραματική άνοδος του ταλανίζει την ελληνική κοινωνία. Σε δημοσκόπηση της MRB τον Φεβρουάριο του 2024, σημαντικότερο ζήτημα των Ελλήνων αποτελεί η ακρίβεια με ποσοστό 53.5%. Επομένως  κρίνεται εξαιρετικά επωφελής η οικειοποίηση του κοινού επί των θεμάτων πληθωρισμού, επιτοκίων αλλά και των σχέσεων μεταξύ τους. Αυτός είναι και ο σκοπός του παρακάτω άρθρου εξακριβώνοντας αρχικά τις αίτιες πρόκλησης του φαινομένου και μετ. έπειτα πως οι κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις προσπαθούν να το αντιμετωπίσουν.

Ο πληθωρισμός είναι μέτρο του ποσό γρηγορά αυξάνονται οι τιμές προϊόντων και υπηρεσιών. Οι παράγοντες που συντελούν στην αύξηση του είναι το κόστος παραγωγής, η ζήτηση και ο πόλεμος.

Είδη Πληθωρισμού

Ο πληθωρισμός κόστους (cost-push inflation) συμβαίνει όταν αυξάνεται το κόστος παραγωγής (πρώτες ύλες, μισθοί). Η ζήτηση για προϊόντα παραμένει σταθερή ενώ η προσφορά μειώνεται λόγω του αυξημένου κόστους παραγωγής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο των τιμών των τελικών προϊόντων την οποία επωμίζονται συνήθως στο σύνολο της οι καταναλωτές.

Πρόσφατο παράδειγμα του πληθωρισμού κόστους είναι η ενεργειακή κρίση, η οποία ακόμα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αγκάθια της ευρωπαϊκής ένωσης καθώς η ανεξαρτητοποίηση από το φθηνό ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο αυξάνει το ενεργειακό κόστος με κερδισμένους τις ΗΠΑ που τριπλασίασαν τη εξαγωγή lng (υγροποιημένο φυσικό αέριο) προς την Ευρώπη αλλά και την Νορβηγία καθώς για το 2023 παρείχε το 30% του φυσικού αεριού της Ευρώπης.

Η ηγεμονική Γερμάνια αποδεικνύεται ο μεγαλύτερος χαμένος καθώς η βιομηχανία της βασιζόμενη εδώ και δεκαετίες στην άφθονη φθηνή ρωσική ενέργεια πληρώνει το μεγαλύτερο τίμημα της ακριβής ενεργειακής μετάβασης. Το πλήγμα στην βιομηχανία  αντανακλάται  σε ολόκληρη την οικονομία της καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένες.  Συγκεκριμένα, βρίσκεται πλέον επίσημα σε ύφεση με το Α.Ε.Π. της να συρρικνώνεται κατά 0,5% σε αντίθεση με την αύξηση κατά 1% κατά μέσο ορό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το 2023. Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός ότι το 2021 η Ρωσία ήταν υπεύθυνη για το 40% του φυσικού αεριού της Ευρώπης.

 Ο πληθωρισμός ζήτησης (demand-pull inflation) παρατηρείται όταν υπάρχει μεγάλη ζήτηση για ένα προϊόν ή μία υπηρεσία. Όταν υπάρχει αξιοσημείωτη αύξηση ζήτησης σε μια ευρεία λίστα προϊόντων οι τιμές τους τείνουν να αυξάνονται. Εάν αυτό παρατείνεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα μπορεί να μεταδοθεί στην οικονομία και να παρατηρηθεί γενικότερη αύξηση τιμών προϊόντων και υπηρεσιών Οι εταιρίες μπορούν να διευρύνουν περεταίρω το πρόβλημα καθώς αν παράγουν δημοφιλή αγαθά με ισχυρή ζήτηση μπορούν να αυξήσουν τις τιμές αυθαίρετα διευρύνοντας τα περιθώρια κέρδους τους. Η ισχυρή ζήτηση από την μεριά των καταναλωτών τους παρέχει την μόχλευση για άνοδο των τιμών.

Ο πόλεμος διαχρονικά παρουσιάζει ισχυρή συσχέτιση με τον πληθωρισμό. Είναι ευρέως γνωστό ότι ο πόλεμος αποτελεί μια εξαιρετικά κοστοβόρα επιχείρηση της οποίας η χρηματοδότηση προέρχεται είτε από τα φορολογικά έσοδα είτε από  την αύξηση της προσφοράς χρήματος (εκτύπωση χρήματος). Είναι προφανές ότι όταν συμβαίνει το δεύτερο το χρήμα χάνει την αξία του, γεγονός το οποίο οδηγεί σε πληθωρισμό. Επίσης κατά την διάρκεια του πολέμου διαταράσσεται η εφοδιαστική αλυσίδα και επομένως η παραγωγή, άρα μειώνεται η προσφορά με την ζήτηση να παραμένει σταθερή οδηγώντας σε πληθωρισμό

Η μεγάλη εικόνα

Λαμβάνοντας υπόψη ό,τι έχει αναφερθεί μέχρι τώρα αρχίζει να διαφαίνεται μια ‘τέλεια’ πολυπαραγοντική καταιγίδα η οποία οφείλεται για την αύξηση του πληθωρισμού σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία διαδραματίζει βασικό ρολό καθώς από την μια, η υψηλή ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης ενίσχυσε τον πληθωρισμό κόστους και από την άλλη, η συνεχής οικονομική ενίσχυση της Ουκρανίας επιβαρύνει περεταίρω τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και οδηγεί σε αυξημένες ποσοτικές χαλαρώσεις.

Αναλυτικότερα η διατάραξη της εφοδιαστικής αλυσίδας από τον πόλεμο στην Ουκρανία και πιο πρόσφατα με την εκκίνηση των εχθροπραξίων με τους αντάρτες χούθι στην ερυθρά θάλασσα, αναστατώνει επιπλέον την εφοδιαστική αλυσίδα και κατά επέκταση τη παραγωγή, γεγονός το οποίο αυξάνει τον πληθωρισμό, βάση του θεμελιώδη νομού Προσφοράς – Ζήτησης. Βέβαια για την σφοδρότητα του φαινομένου δεν φέρουν ευθύνη μόνο οι γεωπολιτικοί παράγοντες και οι συγκρούσεις αλλά και οι εταιρίες.

Τα 2 τελευταία χρόνια αρκετές σημείωσαν έσοδα και κάτ. επέκταση είδαν τα κέρδη τους να εκτοξεύονται σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Ο ρόλος του Κράτους σε αυτές τις περιόδους κατέχει υψηλή σημασία καθώς είναι ευθύνη του να διασφαλίζει την προστασία των πολίτων από την αισχροκέρδεια. Η παγκόσμια οικονομία τον 21ο αιώνα αποκτά έναν αλυσιδωτό χαρακτήρα, καθώς με την διαδεδομένη παγκοσμιοποίηση πλέον σχεδόν κάθε χώρα παρουσιάζει σημαντική αλληλεξάρτηση, με τα μειονεκτήματα της να βιώνονται τα τελευταία 3 χρόνια.

 Δυστυχώς η καταπολέμηση του πληθωρισμού αποδεικνύεται ένα απαιτητικό πρόβλημα με τις κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες να κατέχουν περιορισμένο αριθμό αποτελεσματικών μέτρων. Η αναπροσαρμογή  νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής αποτελούν την πλέον ενδεδειγμένη  στρατηγική μείωσης του φαινομένου.

Στρατηγικές αντιμετώπισης

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπεύθυνη για την νομισματική πολιτική είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Το διοικητικό της συμβούλιο θέτει τα επιτόκια σε τρείς τομείς ¨κλειδιά¨:

• Επιτόκιο στις κυρίες πήγες αναχρηματοδότησης (main refinancing operations), δηλαδή το επιτόκιο που πληρώνουν οι συστημικές τράπεζες όταν δανείζονται από την Κεντρική Τράπεζα για μια εβδομάδα.
• Επιτόκιο διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων (frame on the deposit facility), δηλαδή το επιτόκιο που λαμβάνουν οι τράπεζες όταν καταθέτουν χρήματα στο ευρωσύστημα,
• Επιτόκιο διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης (rate on the marginal lending facility), δηλαδή το επιτόκιο με το οποίο μπορούν να λάβουν πίστωση οι τράπεζες από το ευρωσύστημα για μια ημέρα (overnight).

Η προσαρμογή των προαναφερθέντων επιτοκίων ανάλογα με τις συνθήκες και τα δεδομένα που λαμβάνει η ΕΚΤ αποτελεί το κύριο εργαλείο με το οποίο διαχειρίζεται τον πληθωρισμό. Προκύπτει βέβαια το εύλογο ερώτημα που αφορά τις πρακτικές επιπτώσεις της ρύθμισης των επιτοκίων.

Η ΕΚΤ στην προσπάθεια της να περιορίσει τον πληθωρισμό αυξάνει αισθητά τα επιτόκια και στους τρεις τομείς. Η αισθητή αύξηση δημιουργεί ένα νέο περιβάλλον στο οποίο, τράπεζες, νοικοκυριά και επιχειρήσεις πρέπει να προσαρμοστούν. Αρχικά οι τράπεζες ωθούνται  στην διακράτηση των κεφαλαίων τους λόγω του υψηλού επιτοκίου διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων το οποίο αποτελεί μοναδική εύκαιρα καθώς προσφέρει διόλου ευκαταφρόνητη απόδοση στα κεφάλαια τους με πρακτικά μηδενικό ρίσκο. Η διακράτηση προφανώς λειτουργεί ως αντικίνητρο στην χορήγηση δανείων με αποτέλεσμα την μείωση της προσφοράς χρήματος, δηλαδή με αποτέλεσμα την αύξηση της αξίας του. Παράλληλα επηρεάζονται οι αποταμιευτικές και επενδυτικές αποφάσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Τα νοικοκυριά επιλέγουν την αποταμίευση λόγω των αυξημένων αποδόσεων στις καταθέσεις τους και του πληθωρισμού που υποτιμά την πραγματική τους αξία. Η αποταμίευση έχει σαφές αντίκτυπο στην μείωση της ζήτησης και αρά του πληθωρισμού ζήτησης. Οι επιχειρήσεις αποστρέφονται τις επενδύσεις με δανεισμό λόγω του υψηλού κόστους του (αυξημένα επιτόκια-απροθυμία τραπεζών), αυτή η συμπεριφορά μειώνει πάλι την ζήτηση αρά και τον πληθωρισμό ζήτησης

Κάθε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι υπεύθυνο για την χάραξη της δημοσιονομικής πολιτικής του. Με την περικοπή των δημοσίων δαπανών και την εισαγωγή μέτρων λιτότητας μπορεί να επιτευχθεί μείωση της ζήτησης και αρά μείωση του πληθωρισμού. Ωστόσο παρότι το μέτρο αυτό μπορεί να αποτελεί μια  λύση, η πρακτική του εφαρμογή απαιτεί χειρουργική ακρίβεια καθώς ο κίνδυνος συρρίκνωσης της οικονομικής μεγέθυνσης αλλά και η δραματική μείωση ποιότητας των δημοσίων υπηρεσιών αποτελούν πιθανές εκβάσεις. Στο πρόσφατο ελληνικό παρελθόν επιβλήθηκαν αυστηρότατα μετρά λιτότητας, όχι βέβαια για την μείωση του πληθωρισμού αλλά για την διαχείριση του κρατικού προϋπολογισμού. Από το 2010 οι δημοσιές δαπάνες μειώθηκαν κατά 32% σε όλους τους τομείς και ειδικότερα στον τομέα της υγείας έως και 43%! την περίοδο 2009-2017. Οι συνέπειες στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και στην ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών ήταν και είναι καταστροφικές, γεγονός το οποίο υπογραμμίζει την ανάγκη για περισσότερο αποτελεσματικά μέτρα λιτότητας.

Συμπεράσματα

Ο πληθωρισμός που μαίνεται εδώ και χρόνια αποτελεί πλέον ένα δυναμικό φαινόμενο πίσω από το οποίο, κρύβονται κάποια από τα μεγαλύτερα ζητήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν πρώτα το κράτος και μετ. έπειτα ολόκληρη η κοινωνία. Με μια σύντομη ανασκόπηση του παρόν άρθρου διατυμπανίζετε η σημαντικότητα προστασίας της παραγωγής (προσφοράς). Η εύρυθμη λειτουργία της  βασίζεται στην ενεργειακή σταθερότητα αλλά και στην διασφάλιση της εφοδιαστικής  αλυσίδας – καναλιών διανομής, θέματα που πλέον χρειάζονται νέες λύσεις λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι νέες λύσεις στρέφονται προς τον προστατευτισμό δηλαδή σε στροφή 180 μοιρών από το status quo των τελευταίων δεκαετιών, όπου το μοντελο της παραγωγής έχει βασιστεί στην διαδεδομένη  παγκοσμιοποίηση.

Η προσαρμογή των επιτοκίων που αποτελεί και το κύριο εργαλείο αντιμετώπισης του φαινομένου βασίζεται σε δεδομένα των οποίων η συλλογή και επεξεργασία απαιτεί χρόνο. Αρά και η ρύθμιση των επιτοκίων επέρχεται με μια σημαντική καθυστέρηση. Επιπλέον σύμφωνα με τον έγκριτο και νομπελίστα οικονομολόγο Midtown Friedman, οι αλλαγές στα επιτόκια επηρεάζουν την οικονομία σε βάθος 6-9 μηνών καθιστώντας το εγχείρημα τιθάσευσης του πληθωρισμού εξαιρετικά χρονοβόρο.

Βιβλιογραφία

European Central Bank (2023). Key ECB Interest Rates. [online] European Central Bank. Available at: https://www.ecb.europa.eu/stats/policy_and_exchange_rates/key_ecb_interest_rates/html/index.en.html.

European Central Bank (no date) Transmission mechanism of monetary policy, European Central Bank. Available at: https://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html

Kramer, L. (2023). How Do Governments Fight Inflation? [online] Investopedia. Available at: https://www.investopedia.com/ask/answers/111314/what-methods-can-government-use-control-inflation.asp#:~:text=Monetary%20policy%20primarily%20involves%20changing.

Ross, S. (2021). How does monetary policy influence inflation? [online] Investopedia. Available at: https://www.investopedia.com/ask/answers/122214/how-does-monetary-policy-influence-inflation.asp.

Gaspar, V., Eduardo Goncalves, C., Mauro, P. and Poplawski-Ribeiro, M. (2023). Fiscal Policy Can Help Tame Inflation and Protect the Most Vulnerable. [online] IMF. Available at: https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2023/04/03/fiscal-policy-can-help-tame-inflation-and-protect-the-most-vulnerable.

www.eeas.europa.eu. (n.d.). EU Assistance to Ukraine (in U.S. Dollars) | EEAS. [online] Available at: https://www.eeas.europa.eu/delegations/united-states-america/eu-assistance-ukraine-us-dollars_en?s=253#:~:text=It%20includes%3A.

Folger, J. (2024). What is the Relationship Between Inflation and Interest Rates? [online] Investopedia. Available at: https://www.investopedia.com/ask/answers/12/inflation-interest-rate-relationship.asp.

www.european-inflation-tracker.com. (2023). Money Supply :: European Inflation Tracker. [online] Available at: https://www.european-inflation-tracker.com/supply/.

Statista. (n.d.). Real GDP growth Europe 2023. [online] Available at: https://www.statista.com/statistics/686147/gdp-growth-europe/#:~:text=Overall%2C%20the%20European%20economy%20avoided.

World Economics. (n.d.). Germany | GDP | 2021 | Economic Data. [online] Available at: https://www.worldeconomics.com/Country-Size/germany.aspx.

IEA. (n.d.). Europe – Countries & Regions. [online] Available at: https://www.iea.org/regions/europe/oil [Accessed 3 May 2024].

Bruegel | The Brussels-based economic think tank. (n.d.). European natural gas imports. [online] Available at: https://www.bruegel.org/dataset/european-natural-gas-imports.

IEA. (n.d.). Europe – Countries & Regions. [online] Available at: https://www.iea.org/regions/europe/natural-gas.

Movement, Q. ai-Powering a P.W. (n.d.). How To Fix Inflation (Beyond Just Raising Interest Rates). [online] Forbes. Available at: https://www.forbes.com/sites/qai/2022/09/14/how-to-fix-inflation-beyond-just-raising-interest-rates/#:~:text=The%20government%20can%20use%20fiscal [Accessed 3 May 2024].

Bank, E.C. (n.d.). Official interest rates. [online] European Central Bank. Available at: https://www.ecb.europa.eu/stats/policy_and_exchange_rates/key_ecb_interest_rates/html/index.de.html.

Amnesty International. (2022). Greece: Authorities must be held to account after austerity measures violate right to health. [online] Available at: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/11/greece-authorities-must-be-held-to-account-after-austerity-measures-violate-right-to-health/#:~:text=November%202%2C%202022-.

www.macrotrends.net. (n.d.). European Union Inflation Rate 1960-2024. [online] Available at: https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/EUU/european-union/inflation-rate-cpi.

Business Daily. (2024). Γκάλοπ MRB: Η ακρίβεια το μεγαλύτερο πρόβλημα των πολιτών. [online] Available at: https://www.businessdaily.gr/politiki/105872_gkalop-mrb-i-akribeia-megalytero-problima-ton-politon [Accessed 3 May 2024].