Ανάπτυξη και Ανισότητες

Βασίλης Τσούτσης, φοιτητής Οικονομικών Επιστημών ΠΑΜΑΚ

Μία από τις κυρίαρχες απόψεις που επικρατούν, αποτελεί πως οι υψηλοί ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης συνιστούν επαρκή συνθήκη, για την αντιμετώπιση του φαινομένου της εισοδηματικής ανισότητας. Μάλιστα, υποστηρίζεται πως τα οφέλη της οικονομικής μεγέθυνσης, διαχέονται σε όλο το φάσμα του πληθυσμού, με την πάροδο του χρόνου.

Αντίστροφα, αρκετοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν πως ο περιορισμός των ανισοτήτων μπορεί να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα ενός οικονομικού συστήματος, μέσω της υιοθέτησης νέων καινοτομιών και την εφαρμογή κατάλληλων πολιτικών, που θα οδηγήσουν σε αύξηση της παραγωγικότητας και τελικά στην οικονομική ανάπτυξη. (Acemoglu et al., 2013· Berg et al., 2018)

Οι ανισότητες σε νούμερα

Στην ευρωζώνη, το ευπορότερο 5% εξακολουθεί να κατέχει το 43% του πλούτου, σύμφωνα με στοιχεία της ECB. Ωστόσο, η συγκέντρωση του προσωπικού πλούτου στις προηγμένες καπιταλιστικές οικονομίες, δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτό που παρατηρείται στα φτωχότερα έθνη του κόσμου. Συγκεκριμένα, η Νότια Αφρική συνεχίζει να κατέχει την πρωτιά, ανάμεσα στις χώρες με τη χειρότερη ανισότητα πλούτου, όπου το κορυφαίο 10% κατέχει περίπου το συντριπτικό 85% του συνολικού πλούτου.

Ταυτόχρονα όμως, αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες μειώνουν τις εισοδηματικές τους ανισότητες (όπως για παράδειγμα η Κίνα και η Ινδία) και εξελίσσονται ταχύτερα από τις ανεπτυγμένες, γεγονός που οδηγεί σε μείωση της εισοδηματικής ανισότητας και σε παγκόσμιο επίπεδο. Συγκεκριμένα, ανάμεσα στο 2008 και το 2018, περίπου 125 εκατομμύρια Κινέζοι έπαψαν να ανήκουν στο κατώτερο εισοδηματικά πεμπτημόριο του παγκόσμιου πληθυσμού. Έτσι, αυτό συντέλεσε καθοριστικό παράγοντα στη μείωση της παγκόσμιας εισοδηματικής ανισότητας.

Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κίνας βρίσκεται περίπου στο παγκόσμιο μέσο όρο, στόχο που ενδέχεται να φτάσει η Ινδία στα τέλη της δεκαετίας. Ωστόσο, καθώς τα εισοδήματα σε αυτές τις χώρες ξεπεράσουν αυτό το μέσο όρο, η συνεχιζόμενη ανάπτυξή τους, προοπτικά θα γίνει πηγή αύξησης της ανισότητας.

Το αντίκτυπο των ανισοτήτων

Είναι γεγονός πως μία κοινωνία με μεγάλες οικονομικές ανισότητες και συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια λίγων, είναι δυσκολότερο να ευδοκιμήσει, καθώς απειλείται η κοινωνική της συνοχή, ενώ ταυτόχρονα κλονίζεται η εμπιστοσύνη της στους θεσμούς, συστατικά απαραίτητα για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Έτσι, οι κυβερνήσεις καλούνται να αμβλύνουν τις διαφορές με φορολογικά μέτρα που θα ενισχύσουν τα δημόσια ταμεία, για να χρηματοδοτήσουν κοινωνικές δαπάνες, καθώς και με μια δικαιότερη αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου, προκειμένου να αποκατασταθεί το αίσθημα της εμπιστοσύνης προς τις κυβερνήσεις και την δημοκρατία.

Το ελληνικό παράδειγμα

Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα σύγκρισης περιόδων, με διαφορετικά ποσοστά ανάπτυξης και ανισοτήτων στη Ελλάδα, αποτελούν τα στοιχεία των ετών 2019 και 2021. Πριν όμως προβούμε σε περαιτέρω αναλύσεις θα χρειαστεί, πρωτίστως, να ορίσουμε δύο σημαντικούς δείκτες :

 Δείκτης Gini

Ο δείκτης Gini είναι ένα οικονομικό μέτρο που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της εισοδηματικής ανισότητας, που υπάρχει μεταξύ των πολιτών μιας χώρας. Ο δείκτης παίρνει τιμές μεταξύ 0 (τέλεια ισότητα) και 1 (μέγιστη ανισότητα) ή αλλιώς από το 0 έως το 100.

Δείκτης S80/S20

Ο δείκτης S80 / S20 μετρά τη σχετική ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος, συγκρίνοντας το διαθέσιμο εισόδημα που κατέχει το 20% των πλουσιότερων ατόμων μιας κοινωνίας με αυτό που κατέχει το 20% των φτωχότερων.

Έτσι, αναλύοντας τα επίσημα δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ για τις δύο χρονιές προκύπτει ότι, παρόλο που ο ρυθμός ανάπτυξης το 2019 φτάνει μόλις στο 1,8%, παρατηρείται η μικρότερη εισοδηματική ανισότητα στην ιστορία της χώρας μας, με το δείκτη Gini να είναι ίσος με 31 μονάδες. Στον αντίποδα, κατά τη διάρκεια του 2021 η ελληνική οικονομία μπορεί να πέτυχε εντυπωσιακή ανάπτυξη της τάξης του 8,3%, ωστόσο ο δείκτης αυξήθηκε φτάνοντας τις 32,4 μονάδες (δηλ. αύξηση εισοδηματικής ανισότητας). Αντίστοιχα, σύμφωνα με το δείκτη S80/S20, η μικρότερη εισοδηματική ανισότητα παρατηρείται το 2019, στις 5.1 μονάδες. Ενώ, έκτοτε ο δείκτης αυξάνεται σταθερά, φτάνοντας σταδιακά στις 5,8 μονάδες το 2021.

Επομένως, μέσα από το ελληνικό παράδειγμα, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η οικονομική ανάπτυξη και συγκεκριμένα η αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), δεν συνεπάγεται απαραίτητα και μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων.

Προτάσεις

Ορισμένες προτάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην μείωση των ανισοτήτων, την αύξηση των εσόδων και την δικαιότερη αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου αποτελούν :

Προοδευτική φορολόγηση

Η κατάλληλα σχεδιασμένη ανακατανομή μέσω φόρων και μεταβιβάσεων, αποτελεί βασικό μέσο για την προώθηση της ισότητας και της ανάπτυξης. Οι χώρες με τέτοια συστήματα, είναι αποδεδειγμένο πως παρουσιάζουν χαμηλότερη εισοδηματική ανισότητα, επειδή οι κυβερνήσεις τους έχουν επαρκή έσοδα για κοινωνικές δαπάνες.

Στην Ελλάδα το 2022, από τα 55 δισ. ευρώ συνολικών φόρων, τα 31 δισ. προήλθαν από τους φόρους που επιβλήθηκαν στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών (ΦΠΑ, ειδικός φόρος καυσίμων κλπ.). Αντιλαμβανόμαστε έτσι πως οι έμμεσοι φόροι είναι οι πλέον κοινωνικά άδικοι, διότι πλήττουν αναλογικά τόσο τα υψηλά, όσο και χαμηλότερα οικονομικά εισοδήματα. Έτσι, το μεγαλύτερο μέρος των φόρων το επωμίζονται οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι, που απαρτίζουν την μεσαία κοινωνική τάξη.

Επιπλέον, σύμφωνα με μελέτες, ένας ετήσιος, παγκόσμιος φόρος (5%) στον πλούτο των δισεκατομμυριούχων του πλανήτη θα μπορούσε να αποφέρει πάνω από 2,5 τρις. δολάρια κάθε χρόνο. Ακολούθως, η φορολόγηση των υπερπλουσίων μπορεί επίσης να είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, καθώς το πλουσιότερο 10% ευθύνεται για το 50% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Πάταξη της φοροδιαφυγής

Οι στατιστικές που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα από τις κεντρικές τράπεζες πολλών σημαντικών φορολογικών παραδείσων, υποδηλώνουν ότι το ισοδύναμο του 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ κρατείται σε  φορολογικούς παραδείσους, ανά τον κόσμο.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να υπάρξει μια συλλογική δράση με σκοπό την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου, που επιτρέπει στις μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο να απολαμβάνουν ειδική μεταχείριση. Ως αποτέλεσμα, θα προκληθεί μία αισθητή αύξηση των κρατικών εσόδων, τα οποία θα μπορούν να αξιοποιηθούν σε κατάλληλες κοινωνικές πολιτικές και ταυτόχρονα σε περαιτέρω αποκλιμάκωση των συντελεστών φορολόγησης.

Αύξηση του κατώτατου μισθού

Ο κατώτατος μισθός συνιστά ένα μέσο αντιμετώπισης φαινομένων φτώχειας και εισοδηματικών ανισοτήτων. Βέβαια, αποτελεί ένα σημαντικό αναδιανεμητικό εργαλείο, που έχει τόσο οφέλη, όσο και κόστος. Συγκεκριμένα, μπορεί να αυξήσει τις αποδοχές των χαμηλόμισθων, οδηγώντας σταδιακά στην μείωση της μισθολογικής ανισότητας, αλλά και να δημιουργήσει σημαντικές στρεβλώσεις.

Γι’ αυτό, η αλλαγή αυτή θα πρέπει να γίνει με πρόγραμμα και σύνεση. Ειδάλλως, μία αύξηση του κατώτατου μισθού μπορεί να επηρεάσει τον πληθωρισμό, να βλάψει την απασχόληση αυξάνοντας την ανεργία, καθώς και να αποδειχθεί ανεφάρμοστη από τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, οδηγώντας πολλές από αυτές στο κλείσιμο.

Συμπέρασμα

Συνεπώς, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η οικονομική μεγέθυνση (αύξηση ΑΕΠ), δεν συνεπάγεται απαραίτητα τη μείωση ανισοτήτων. Ωστόσο, η μείωση των ανισοτήτων είναι αυτή που μπορεί να δημιουργήσει το κατάλληλο πλαίσιο, που θα οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγικότητας και κατ’επέκταση σε μία βιώσιμη και σταθερή οικονομική ανάπτυξη.

Πηγές :

 Διονύσης Κουλλόλλι, Δημήτρης Μιχαηλίδης.  (29/9/2022). Εισοδηματική Ανισότητα greeceinfigures.com

 Χρίστος Παπαθεοδώρου, Γιάννης Δαφέρμος, Έλενα Παπαδοπούλου, Γαβριήλ Σακελλαρίδης. Οικονομική μεγέθυνση, ανισότητα και φτώχεια: Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις ineobservatory.gr

Τριαντάφυλλος Πνευματικός. ΑΘΗΝΑ 2023. Μια ολιστική ανάλυση της οικονομικής ανισότητας στην Ελλάδα inegsee.gr

OECD. (2015). Όλοι μαζί: Γιατί η μείωση της ανισότητας ωφελεί όλους μας oecd-ilibrary.org

Οικονομικός Ταχυδρόμος. Παναγιώτης Σωτήρης. (12.07.2023). Τελικά μειώνεται ή αυξάνεται η παγκόσμια ανισότητα; ot.gr

European Central Bank. (8 January 2024). ECB publishes new statistics on the distribution of household wealth ecb.europa.eu

ΕΛΣΤΑΤ (8 Μαΐου 2023). ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ. statistics.gr