Γνωρίζοντας τον άνθρωπο «φαινόμενο» της απάτης

Κάθε άνθρωπος έχει όνειρα και φιλοδοξίες όσον αφορά την επαγγελματική του πορεία και την απόκτηση χρήματος. Όμως, η επίτευξη όλων αυτών απαιτεί σκληρή δουλειά, επιμονή και υπομονή. Η ιστορία έχει δείξει πως πίσω από το «εύκολο» χρήμα κρύβεται συχνά μία καλοστημένη απάτη. Το 1920, ένας Ιταλός «επιχειρηματίας» κερδίζει 1 εκατομμύριο δολάρια την εβδομάδα. Στις 12 Αυγούστου το ίδιου έτους, έχουμε τη σύλληψη του, με την κατηγορία 86 υποθέσεων απάτης στη χρεωμένη κατά 7 εκατομμύρια επιχείρησή του. Ο λόγος φυσικά για τον Charles Ponzi, στο πρόσωπο του οποίου η απάτη και η διαφθορά, βρήκαν έναν μεγάλο «μαέστρο».

Ο Charles Ponzi γεννήθηκε στην ιταλική πόλη Λούγκο, το 1882. Το Νοέμβριο του 1903 αποβιβάζεται στη Βοστώνη. «Προσγειώθηκα σε αυτή τη χώρα με 2,5 δολάρια σε μετρητό και άλλο 1 εκατομμύριο σε ελπίδες, και αυτές οι ελπίδες ποτέ δεν με εγκατέλειψαν» ,δήλωσε ο ίδιος αργότερα στους “Times”. Έχοντας χάσει τις οικονομίες του στα χαρτιά, αναζητούσε την τύχη του σε πολλές πόλεις. Το 1907 βρίσκει δουλειά στην τράπεζα Zarossi στον Καναδά και εκεί διδάχθηκε για πρώτη φορά την «επιστήμη» της απάτης. Ανακάλυψε πως η τράπεζα χρηματοδοτούσε τα υψηλά επιτόκια του 6% που προσέφερε, όχι από επενδύσεις σε ακίνητα, αλλά χρησιμοποιώντας κεφάλαια από τους νέους λογαριασμούς. Δυστυχώς, η τράπεζα χρεοκόπησε και ο διευθυντής τραπέζης πλέον Ponzi έμεινε πάλι χωρίς δουλειά και χωρίς χρήματα.

Εισαγωγή στη φυλακή ως «αρχάριος» και έξοδος ως «αυθεντία»

Το 1908 μπαίνει στη φυλακή με την κατηγορία της πλαστογραφίας και αποφυλακίζεται το 1911. Βέβαια, η ελευθερία του έλαβε τέλος αμέσως, διότι την ίδια χρονιά καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκιση για την συμμετοχή του σε παράνομη διακίνηση λαθρομεταναστών. Όντας ήδη γοητευμένος από τις απάτες, κατά τη διάρκεια της έκτισης της διετούς ποινής του, γνωρίζει τον αφέντη της δολιοφθοράς και συνάμα μέντορά του. Ο λόγος για τον Charles Morse, πρώην χρηματιστή της Wall Street.

Τα «χρυσά» γραμματόσημα

Έχοντας λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση, αποφυλακίζεται και επιστρέφει στη Βοστώνη. Η στέψη του ως ο «Βασιλιάς της Απάτης» έγινε με το που έλαβε ένα Διεθνές Απαντητικό Κουπόνι (Ιnternational Reply Coupon) από μία ισπανική εταιρεία. Τα κουπόνια αυτά χρησίμευαν για την αποστολή αλληλογραφίας από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Όμως, η αξία τους εξαρτιόταν από τη χώρα όπου αγοράζονταν. Την εποχή εκείνη, λόγω του πληθωρισμού στην Ευρώπη, ένα κουπόνι που αγοραζόταν στην Ιταλία, κόστιζε λιγότερο από ότι στις ΗΠΑ. Έτσι, ο Ponzi προσέλαβε πράκτορες για να αγοράζουν φθηνά IRC άλλων χωρών και να του τα στέλνουν. Στη συνέχεια, αντάλλαζε τα κουπόνια με γραμματόσημα που ήταν πιο ακριβά από αυτά της αρχικής αγοράς και επωφελούνταν της επιπλέον αξίας. Αυτός ο τύπος ανταλλαγής είναι γνωστός ως arbitrage και είναι εντελώς νόμιμη διαδικασία.

Παρόλο που με αυτόν τον τρόπο θεωρητικά είναι αδύνατο να γίνει κάποιος πλούσιος, ο  Ponzi έμεινε απτόητος. Έπεισε κάποιους φίλους να επενδύσουν με την υπόσχεση ότι θα διπλασιάσει την επένδυσή τους σε τρεις μήνες, πράγμα το όποιο τήρησε. Αυτή του η επιτυχία ήταν αρκετή για να προσελκύσει νέους πελάτες και ο ίδιος να ιδρύσει το 1919 τη δική του εταιρεία «φάντασμα», “Securities Εxchange Company”. Άπληστος όπως ήταν, υποσχόταν στους επενδυτές εξωφρενικές αποδόσεις της τάξεως του 50% σε 45 μέρες και 100% σε 90 μέρες. Συνεπώς, η πελατεία του όλο ένα και αυξανόταν, διότι κατάφερνε να πληρώνει τους παλιούς επενδυτές του, χρησιμοποιώντας τα κεφάλαια των νέων επενδυτών. Αυτό το είδος απάτης ονομάστηκε δικαίως Ponzi Scheme, παίρνοντας το όνομα του πρωτεργάτη του.

Αργότερα υπολογίστηκε πως για να μπορέσει ο Ponzi να δώσει τις αποδόσεις που υποσχόταν, θα έπρεπε να υπάρχουν 160 εκατομμύρια διεθνή απαντητικά κουπόνια. Όμως, μόνο 27.000 βρίσκονταν σε κυκλοφορία. Ο Ponzi όμως, βασίστηκε στην αφέλεια και την υπεραισιοδοξία των επενδυτών του που έβαζαν σε υποθήκη ακόμα και το σπίτι τους! Έτσι, ο φαύλος κύκλος αναδιανομής των επενδυτικών κεφαλαίων συνεχιζόταν.

Κατάρρευση της Securities “Fraud” Company

Παρόλα αυτά, η «οικονομική» φούσκα έσκασε τον Αύγουστο του 1920. Αιτία ήταν τα δημοσιεύματα της εφημερίδας «The Boston Globe» που κατάφερε να ξεδιαλύνει το τοπίο γύρω από την εικονικά επιτυχημένη εταιρεία, «ξεσκεπάζωντας» την καλοστημένη πλεκτάνη. Έως τότε, έξω από τα γραφεία της εταιρείας υπήρχαν ουρές πελατών επενδύοντας από 10 μέχρι και 50.000 δολάρια. Επιπλέον, η μέση επένδυση κυμαινόταν στα 325 δολάρια και το μέσο κέρδος στα 200.000 δολάρια ανά ημέρα. Μετά το δημοσίευμα της εφημερίδας, οι επενδυτές έσπευσαν να πάρουν πίσω τα χρήματά τους. Φυσικά κάτι τέτοιο δε συνέβη ποτέ, με αποτέλεσμα να χαθούν υπέρογκα ποσά περιουσιών. Στις 12 Αυγούστου ο Ponzi συνελήφθη, δήλωσε ένοχος και καταδικάστηκε σε 5 χρόνια φυλάκιση. Στη φυλακή διώχθηκε ξανά για εγκλήματα κατά της Πολιτείας της Μασαχουσέτης. Η υπόθεση έφτασε μέχρι το Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο του επέβαλε επιπλέον ποινή 7-9 χρόνια, όμως άσκησε έφεση και αφέθηκε ελεύθερος.

Από τις φυλακές της Αμερικής στην «φυλακή» της εξαθλίωσης

Μετά την αποφυλάκισή του έστησε απάτη στον κτηματομεσιτικό κλάδο. Αποκαλύφθηκε όμως γρήγορα λόγω της έκτασης που είχε πάρει το αρχικό σκάνδαλο και ξανά μπήκε φυλακή για έναν χρόνο. Αφού αποφυλακίστηκε, σκηνοθέτησε τον θάνατό του και προσπάθησε να εγκαταλείψει τις ΗΠΑ με προορισμό τη Ρώμη. Σχεδόν τα κατάφερε, αλλά πιάστηκε στο λιμάνι της Νέας Ορλεάνης, στάλθηκε πίσω στη Μασαχουσέτη και καταδικάστηκε σε 7 χρόνια φυλάκιση. Το 1934 αποφυλακίστηκε οριστικά και στάλθηκε πίσω στην Ιταλία ως ανεπιθύμητος. Στην Ιταλία βρήκε τελικά δουλειά στην αεροπορική Ala Littoria και στάλθηκε ως αντιπρόσωπος στη Βραζιλία. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η αεροπορική έκλεισε  και ο Ponzi ήταν για μια ακόμα φορά άνεργος. Ο ίδιος πέθανε στις 18 Ιανουαρίου το 1949, σε ηλικία 67 ετών, αδέκαρος, μόνος, τυφλός και μισοπαράλυτος σε ένα ίδρυμα απόρων, στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας.

Αναλύοντας το θρυλικό “Ponzi Scheme”

Αν και πέθανε με τον χείριστο τρόπο αν αναλογιστεί κανείς τη χλιδή στην οποία είχε συνηθίσει να ζει, το Ponzi Scheme άφησε ιστορία και χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από πολλούς απατεώνες.

  • Τα βασικά χαρακτηριστικά του
  1. Μία «επενδυτική» ιδέα
  2. Ένα σταθερό και ελκυστικό κέρδος
  3. Αρχική εκπλήρωση των υποσχέσεών του
  • «Κόκκινα σημαιάκια»
  1. Εγγυημένη υπόσχεση για υψηλές αποδόσεις με χαμηλό ρίσκο
  2. Συνεχής ροή επιστροφών ανεξάρτητα από τις συνθήκες αγοράς
  3. Επενδύσεις που δεν υπάγονται στη «Securities and Exchange Commission (SEC)»
  4. Επενδυτικές στρατηγικές που είναι κρυφές ή περιγράφονται ως πολύ περίπλοκες για να επεξηγηθούν
  5. Οι πελάτες δεν επιτρέπεται να δουν την επίσημη γραφειοκρατία της επένδυσής τους
  6. Οι πελάτες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην απόσυρση των χρημάτων τους
  • Η κατάρρευσή του
  1. Ο φορέας υλοποίησης θα εξαφανιστεί, μαζί με το υπόλοιπο κεφάλαιο (μείον τα κέρδη των επενδυτών).
  2. Έλλειψη νέων πελατών και η αδυναμία πληρωμής των παλαιότερων.
  3. Εξωτερικές δυνάμεις της αγοράς, όπως η απότομη πτώση της οικονομίας ενδέχεται να ωθήσουν τους επενδυτές στην απόσυρση των κεφαλαίων τους.

Αθηνά Πούπα

Φοιτήτρια Οικονομικών Επιστημών Α.Π.Θ.

Απάντηση