Όπως μία επιχείρηση έτσι και ένα κράτος χρειάζεται προμήθειες προκειμένου να λειτουργήσει σωστά. Οι προμήθειες αυτές μπορεί να είναι οτιδήποτε χρησιμοποιεί ένας δημόσιος φορέας για να λειτουργήσει όπως για παράδειγμα τα θρανία σε ένα δημόσιο σχολείο ή οι γάζες σε ένα δημόσιο νοσοκομείο. Σύμφωνα με τον Joseph Stiglitz «οι αγορές που πραγματοποίει το Δημόσιο, σε αγαθά, έργα και υπηρεσίες, από άτομα ή επιχειρήσεις με σκοπό την ικανοποίηση συγκεκριμένων αναγκών του χαρακτηρίζονται ως προμήθειες του Δημοσίου ή κρατικές προμήθειες.

Οι προμήθειες του κράτους όπως συμβαίνει και με αυτές των επιχειρήσεων, είτε προέρχονται από την εγχώρια αγορά, δηλαδή αγοράζονται από άτομα ή επιχειρήσεις που διαθέτουν τα προϊόντα τους εντός του κράτους, είτε από την διεθνή αγορά, δηλαδή εισάγονται από ξένες χώρες. Οι αγορές αυτές πραγματοποιούνται από διάφορους δημόσιους φορείς όπως Υπουργεία, Σχολεία, το Αστυνομικό και το Πυροσβεστικό σώμα, από Νοσοκομεία, από τις τοπικές αυτοδιοικήσεις, δηλαδή από Περιφέρειες ή Δήμους και από ΔΕΚΟ (Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμούς). Σε αντίθεση όμως με τις επιχειρήσεις, το κράτος δεν ψάχνει να βρει ξεχωριστά τον κάθε προμηθευτή του, αλλά τους καλεί να υποβάλουν τις προσφορές τους και στη συνέχει επιλέγει την πιο συμφέρουσα, μεσώ διαγωνισμού.

Γενικότερα, η αγορά κρατικών προμηθειών πραγματοποιείται μέσα από γραπτές συμβάσεις (συμφωνίες ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα μέρη, που στοχεύει στη δημιουργία, στην τροποποίηση ή στην ακύρωση μίας νομικής σχέσης ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη) γνωστές ως “συμβάσεις των προμηθειών δημοσίου” ή απλά ως “συμβάσεις δημοσίου” από τις οποίες ορίζονται οι όροι της συμφωνίας μεταξύ του φορέα και των ιδιωτών. Οι κρατικές προμήθειες διέπονται από τρείς βασικές αρχές. Οι αρχές αυτές είναι: α)η αρχή της δημοσιότητας, η οποία προβλέπει την δημοσιοποίηση των αγορών του Δημοσίου μέσω του εθνικού τύπου (και της Εφημερίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις χώρες μέλη), β) η αρχή της διαφάνεια των διαδικασιών, βάση της οποίας η επιλογή του προμηθευτή, η διαδικασία διακήρυξης και η ανάθεση μίας σύμβασης του Δημοσίου θα πρέπει να βασίζεται σε προκαθορισμένους και σαφείς κανόνες που θα ισχύουν για όλη τη διάρκεια του διαγωνισμού. Η τελευταία αρχή είναι γ) η αρχή της ίσης μεταχείρισης που σημαίνει ότι οι όροι του διαγωνισμού δεν είναι δυνατό να αποκλείσουν από τον διαγωνισμό, επιχειρήσεις άλλης χώρα ή κάποια κατηγορία επιχείρησης της ίδιας χώρας που εφαρμόζει πολιτικές διακρίσεων.

Οι κυβερνήσεις πολύ συχνά πραγματοποιούν τις συναλλαγές τους μέσω δημοπρασιών. Ως δημοπρασία ορίζεται η διαδικασία αγοράς ή πώλησης αγαθών και υπηρεσιών. Οι δημοπρασίες γίνονται με την βοήθεια δύο ειδών διαγωνισμών. Ο πρώτος είναι ο πλειοδοτικός στον οποίο ο δημοπράτης (αυτός που οργανώνει την δημοπρασία) έχει ως στόχο την επίτευξη μίας υψηλότερης τιμής. Στις πλειοδοτικές δημοπρασίες εντάσσονται οι πωλήσεις δημοσίων ακινήτων, οι πωλήσεις δικαιωμάτων για την εκμετάλλευση φυσικών πόρων κ.α. Το δεύτερο είδος είναι ο μειοδοτικός διαγωνισμός που στοχεύει στην επίτευξη μιας χαμηλότερης τιμής και αποτελεί μία από τις διαδικασίες ανάθεσης υλικών έργων και υπηρεσιών. Μέσω των μειοδοτικών διαγωνισμών πραγματοποιούνται οι αγορές προμηθειών από την κυβέρνηση. Συγκεκριμένα, οι προμηθευτές υποβάλλουν τις προσφορές τους και το κράτος επιλέγει την πιο συμφέρουσα από αυτές προκειμένου να επιτευχθεί η συναλλαγή.

Παρόλα αυτά, η συγκεκριμένη διαδικασία έχει αρκετά υψηλό κόστος και για τον δημοπράτη και για τους συμμετέχοντες κάτι που δεν θα μπορούσε να μην ισχύει και για την περίπτωση των κρατικών προμηθειών. Αρχικά, ο δημοπράτης (κυβέρνηση) οφείλει να οργανώσει την δημοπρασία με τέτοιο τρόπο ώστε οι όροι της να είναι σαφείς και κατανοητοί από όλους τους συμμετέχοντες (προμηθευτές) και να μην δίνουν πάτημα για προσφυγές. Προκειμένου να επιτευχθεί κάτι τέτοιο καθίσταται απαραίτητη η πρόσληψη ειδικών συμβούλων. Επίσης, πέρα από την τιμή και την ποιότητα του προϊόντος ή της υπηρεσίας θα πρέπει να λάβουν υπόψη και άλλα στοιχεία όπως την φήμη των προμηθευτών, την χρηματοπιστοληπτική τους ικανότητα και άλλες παρεμφερής πληροφορίες που δύσκολα μπορεί να αποκτήσει. Από την άλλη, οι υποψήφιοι προμηθευτές σπαταλούν αρκετά χρήματα και χρόνο για να προετοιμάσουν την προσφορά τους και να συλλέξουν τις απαραίτητες, για την πραγματοποίηση της συναλλαγής, πληροφορίες. Επομένως, αρκετοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι υπάρχουν πολύ πιο αποτελεσματικές διαδικασίες αγοράς κρατικών προμηθειών από τις δημοπρασίες.

Υπάρχουν αρκετές διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη εξασφαλίζουν τις προμήθειες τους. Σύμφωνα με τον νόμο, αυτές οι διαδικασίες, περιλαμβάνουν την σύνταξη διακηρύξεων καθώς και την έγκριση και προκήρυξη διαγωνισμών. Οι όροι των διακηρύξεων οφείλουν να είναι πλήρεις και να έχουν οριστεί με σαφήνεια. Συνήθως οι διακηρύξεις είναι μονοσέλιδες ή δισέλιδες και συνοδεύονται από ορισμένα εκτενή παραρτήματα. Μέσα από τις διακρίσεις καθορίζεται το είδος του διαγωνισμού, το είδος του παραλήπτη, ο χρόνος και ο τόπος παράδοσης, το νόμισμα της προσφερόμενης τιμής, η Επιτροπή Παραλαβής και Αποσφράγισης (επιτροπή η  οποία αρχικά μονογράφει, σφραγίζει και διατηρεί τις προσφορές ενώ στη συνέχεια τις παραδίδει σε υπάλληλο της εκτελεστικής διεύθυνσης) του διαγωνισμού κ.α. , ενώ στα παραρτήματα περιλαμβάνονται πληροφορίες για τα δικαιολογητικά υποβολής, για τον τρόπο υποβολής τους, για τις διαδικασίες ανοίγματος και αξιολόγησης των προσφορών, για τις προδιαγραφές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά, για τον τρόπο πληρωμής και παράδοσης και άλλες σημαντικές λεπτομέρειες διεξαγωγής του διαγωνισμού.

Κομμάτι σύμβασης για αγορά μελανιού από το Πανεπιστήμιο Πατρών. ΠΗΓΗ:http://ted.europa.eu/udl?uri=TED:NOTICE:216072-2017:TEXT:EL:HTML&src=0&tabId=1

 

Τέσσερις είναι οι διαδικασίες αγοράς κρατικών προμηθειών. Η πρώτη από αυτές είναι ο ανοιχτός διαγωνισμός στην οποία ο κάθε ενδιαφερόμενος έχει την δυνατότητα υποβολής των προσφορών του. Αυτό σε συνδυασμό με την δημοσιοποίηση ολόκληρης της διακήρυξης συμβάλλει στην επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής συμμετοχής προμηθευτών. Καταρχάς, για να πραγματοποιηθεί ένας ανοιχτός διαγωνισμός ετοιμάζεται μία διακήρυξη από το εκάστοτε Γραφείο Προμηθειών του δημόσιου φορέα. Αφού εγκριθεί, την παραλαμβάνουν οι ενδιαφερόμενοι προμηθευτές, οι οποίοι καλούνται να καταβάλουν ένα χρηματικό ποσό ως εγγύηση συμμετοχής (σύμφωνα με το νόμο ανέρχεται στο 5% της δαπάνης που έχει προϋπολογισθεί με ΦΠΑ που αντιστοιχεί στην ποσότητα του είδους που επιβάλλεται στην προσφορά). Έπειτα, ακολουθεί η παράδοση των προσφορών και η υποβολή τους σε τεχνική αξιολόγηση. Μετά την έγκριση τους γίνεται το άνοιγμα των οικονομικών προσφορών και κοινοποιείται στους συμμετέχοντες το αποτέλεσμα της τεχνικής αξιολόγησης και η ημερομηνία αποσφράγισης των προσφορών. Στη συνέχεια πραγματοποιείται αξιολόγηση με κριτήρια την χαμηλότερη ή την πιο συμφέρουσα τιμή, γίνεται η επιλογή, ανακοινώνονται τα αποτελέσματα και συντάσσεται η σύμβαση με τον προμηθευτή. Ο ανοιχτός διαγωνισμός είναι η διαδικασία που χρησιμοποιείται συχνότερα στην Ελλάδα καθώς το 75% (περίπου) των κρατικών προμηθειών αποκτούνται με αυτόν τον τρόπο.

Μία άλλη διαδικασία είναι οι κλειστοί διαγωνισμοί. Η διαδικασία αυτή είναι παρόμοια με την διαδικασία ανοιχτών διαγωνισμών με την διαφορά ότι σε αυτή δεν μπορούν να συμμετάσχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι διότι στέλνονται προσκλήσεις στους προμηθευτές που έχουν επιλεγεί. Οι κλειστοί διαγωνισμοί πραγματοποιούνται σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση, ο εμπλεκόμενος δημόσιος φορέας δημοσιεύει μια γενική διακήρυξη (την πρόσκληση ενδιαφέροντος) και οι ενδιαφερόμενοι υποβάλλουν αιτήσεις συμμετοχής συνοδευόμενες από μία περιγραφή του προφίλ της εταιρίας (στοιχεία «ικανότητας»). Στη δεύτερη φάση οι προμηθευτές επιλέγονται με βάση τα στοιχεία «ικανότητας», ενημερώνονται πλήρως για την διακήρυξη και καλούνται να υποβάλλουν τις προσφορές τους. Κατά την εφαρμογή της συγκεκριμένης διαδικασίας οι δημόσιοι φορείς που επιθυμούν να πραγματοποιήσουν την συναλλαγή έχουν την δυνατότητα να ορίσουν ένα ανώτερο ή κατώτερο όριο προμηθευτών, το οποίο θα πρέπει να κυμαίνονται από 5 (κατώτερο όριο) μέχρι 20 (ανώτερο όριο) προμηθευτές.

Η τρίτη είναι η διαδικασία με διαπραγματεύσεις. Ορισμένες φορές, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, οι φορείς του δημοσίου που επιδιώκουν να πραγματοποιήσουν μία συναλλαγή, έχουν την δυνατότητα να διαπραγματευτούν απευθείας με τους προμηθευτές χωρίς να είναι απαραίτητη η δημοσίευση διακήρυξης. Με άλλα λόγια, ο φορέας απευθύνεται σε φορείς της επιλογής του και διαπραγματεύονται τους όρους της συμφωνίας που πρόκειται να συνάψουν. Για τη διαδικασία με διαπραγματεύσεις ο νόμος προβλέπει ότι θα πρέπει να προσκληθούν τουλάχιστον τρείς προμηθευτές. Η διαδικασία αυτή παρουσιάζει αρκετά πλεονεκτήματα. Καταρχάς, εξασφαλίζει την ύπαρξη των προμηθειών και την έγκαιρη παράδοση τους. Επίσης, επιτυγχάνονται καλύτερες προσφερόμενες τιμές, εμπορική αυτοπεποίθηση και μείωση του κινδύνου, καθώς αναπτύσσονται εκτεταμένες εμπορικές σχέσεις. Επιπλέον, η δυνατότητα δημιουργίας επαναλαμβανόμενων συμβάσεων οδηγεί σε οικονομίες κλίμακας οι οποίες κάνουν ορθολογικότερη την παραγωγή ενώ παράλληλα επωφελούνται και οι αγοραστές από τις χαμηλότερες τιμές που προκύπτουν. Πλεονέκτημα της συγκεκριμένης διαδικασίας αποτελεί και η έμφαση που δίνεται στις τεχνικές απαιτήσεις (λόγω της πολυπλοκότητας των προϊόντων) που συμβάλει στην καλύτερη ποιότητα των προμηθειών. Όμως παρουσιάζει και κάποια μειονεκτήματα όπως είναι η μείωση του αριθμού των προμηθευτών, την αποθάρρυνση του ανταγωνισμού και τη δημιουργία εμποδίων εισόδου.

Ο πρόχειρος διαγωνισμός αποτελεί μια ακόμα διαδικασία αγοράς κρατικών προμήθειων. Κατά τη διαδικασία αυτή πραγματοποιείται διαγωνισμός για προμήθειες χαμηλότερου ύψους από εκείνες του ανοιχτού διαγωνισμού, μέχρι ενός ορίου το οποίο μεταβάλλεται με Υπουργική απόφαση. Ο διαγωνισμός αυτός διενεργείται από Τριμελή Επιτροπή μέσω υποβολής εγγράφων προσφορών και δεν προϋποθέτει δημοσίευση. Όπως και στην προηγούμενη διαδικασία (με διαπραγματεύσεις), στον πρόχειρο διαγωνισμό καλούνται τουλάχιστον τρείς προμηθευτές για να υποβάλλουν τις προσφορές τους. Όταν το κράτος επιδιώκει να πραγματοποιήσει αγορά προμηθειών των οποίων οι δαπάνες είναι χαμηλότερες από αυτές του πρόχειρου διαγωνισμού, ακολουθεί την διαδικασία της απευθείας ανάθεσης. Σε αυτή την περίπτωση, κατόπιν έρευνας αγοράς και διαβούλευσης με έναν οι περισσότερους φορείς, ο φορέας του δημοσίου αναθέτει την παραγγελία του στον προμηθευτή της επιλογής του. Απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή της απευθείας ανάθεσης είναι η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης (χωρίς ΦΠΑ) να ισούται ή να είναι χαμηλότερη από το ποσό των 20.000€, όριο που έχει οριστεί βάση νόμου.

Προκειμένου να γίνει ένας σχεδιασμός των κρατικών προμηθειών, η Γενική Διεύθυνση Κρατικών Προμηθειών αποστέλλει στους διάφορους φορείς του δημοσίου, κάθε Σεπτέμβριο μία εγκύκλιο μέσω της οποίας ζητά από τους φορείς να αναφέρουν τους σε προμήθειες για το επόμενο έτος. Οι προτάσεις για τις προμήθειες που κάνουν οι φορείς εντάσσονται στο Ενιαίο Πρόγραμμα Προμηθειών (ΕΠΠ). Το ΕΠΠ εγκρίνει με κοινή απόφαση των εκάστοτε Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Ανάπτυξης. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες προμήθειες του Δημοσίου, οι στρατιωτικές προμήθειες δεν εγγράφονται στο ΕΕΠ αλλά στο Ενιαίο Εξοπλιστικό Πρόγραμμα του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Οι Διαγωνισμοί του Δημοσίου απευθύνονται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, σε συνεταιρισμούς, σε ενώσεις προμηθευτών και σε κοινοπραξίες προμηθευτώ ενώ δεν αποκλείεται και η συμμετοχή ΑΕ.

Οι προμήθειες του Δημοσίου είναι απαραίτητες για την σωστή λειτουργία του κράτους. Εξασφαλίζονται με διάφορές διαδικασίες τα πλαίσια των οποίων καθώς και όροι με τους οποίους μπορεί να συμμετάσχει κανείς στους διαγωνισμούς καθορίζονται επακριβώς από την νομοθεσία του κράτους. Στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, οι προμήθειες του Δημοσίου εξασφαλίζονται συχνότερα με την διαδικασία του ανοιχτού διαγωνισμού χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πραγματοποιούνται συναλλαγές και τις υπόλοιπες διαδικασίες.

Οτιδήποτε υπάρχει σε ένα θάλαμο δημόσιου νοσοκομείου ή σε μία σχολική αίθουσα αποτελεί κρατική προμήθεια.

 

 

 

ΠΗΓΕΣ

Δ. Μάρδας, Τα Οικονομικά των Προμηθειών του Δημοσίου, Εκδόσεις ΖΥΓΟΣ, 2006

Λ. Αντωνοπούλου, Οικονομία της Υγείας, Εκδόσεις GUTENBERG, 2014

J.E. Stiglitz, Whither Socialism? MIT Press, 1994

http://gge.gov.gr/wp-content/uploads/2012/02/odhgos-kratikonpromithion.pdf

http://gge.gov.gr/?page_id=3583

http://www.minfin.gr/

 

Λεωνίδας Δημητριάδης

Φοιτητής οικονομικών επιστημών Α.Π.Θ.

Απάντηση