Ηγεσία: η δεύτερη όψη του νομίσματος

Για πάρα πολλά χρόνια, οι έρευνες γύρω από το κομμάτι της ηγεσίας εστίαζαν στην ειδυλλιακή, ρομαντική και «καλή» της μορφή. Υπάρχουν πολλά βιβλία, άρθρα, παρουσιάσεις, TED Talks κλπ., που αναλύουν “πώς είναι ένας καλός ηγέτης”. Ωστόσο, τι συμβαίνει με την περίπτωση του “πώς να μην είμαι κακός ηγέτης”; Πλέον, οι σύγχρονες μελέτες μας συστήνουν ένα νέο είδος ηγεσίας που είναι μάλιστα, αρκετά σύνηθες… τη «Σκοτεινή Ηγεσία» ή “Dark Leadership”. Εξαιτίας της ακόρεστης ανάγκης για εξουσία και κοινωνική κυριαρχία, μία πληθώρα «σκοτεινών» ηγετών συναντάται σε θέσεις ισχύος. Οι σκοτεινοί ηγέτες μπορεί να είναι εγωιστές, παρορμητικοί, χειριστικοί και τοξικοί. Όμως, προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι εξακολουθούν να είναι τόσο αποτελεσματικοί, επιτυχημένοι και με αυτοσυγκράτηση, όσο οι «καλοί» ηγέτες. Πώς λοιπόν, μπορούν να ξεχωρίσουν βάση των στοιχείων της προσωπικότητάς τους;

Κατά τους Paulhus και Williams, το πιο γνωστό μοντέλο που περιγράφει τη «σκοτεινή πλευρά» της προσωπικότητας ενός ηγέτη, είναι αυτό της «Σκοτεινής Τριάδας» ή “Dark Triad”. Τρία χαρακτηριστικά προσωπικότητας ορίζονται στο μοντέλο: ο Μακιαβελισμός (Machiavellianism), ο Ναρκισσισμός (Narcissism) και η Ψυχοπάθεια (Psychopathy). Ο Μακιαβελισμός σχετίζεται με τη χειραγώγηση, ενώ ο εκάστοτε ηγέτης αναζητά προσωπικό όφελος. Ο Ναρκισσισμός συνδέεται με μια αίσθηση αυτοεκτίμησης, σε υπερβολικό βαθμό, και υψηλό εγωισμό στο άτομο. Η Ψυχοπάθεια είναι συνυφασμένη με την παρορμητικότητα, την ανήθικη συμπεριφορά και τη συναισθηματική ρηχότητα. Και τα τρία είδη έχουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους, όπως η έλλειψη ενσυναίσθησης, η επιθετικότητα και η επιδίωξη της εξουσίας.

Η επιδίωξη της εξουσίας είναι ένας από τους κύριους στόχους των προσωπικοτήτων της Σκοτεινής Τριάδας. Μάλιστα, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα άτομα που ανήκουν σε αυτό το τρίγωνο, κατακτούν αρκετά συχνά ηγετικές θέσεις. Οι «σκοτεινοί ηγέτες» περιγράφονται ως επιθετικοί, με τάσεις για εκμετάλλευση των εργαζομένων, ενώ παράλληλα δεν υπακούν στους κανόνες και δείχνουν έλλειψη συμμετοχής στα κοινά του οργανισμού.

Υπάρχει φως στο σκοτεινό μονοπάτι της Τριάδας;

Οι ηγέτες της Σκοτεινής Τριάδας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως χαρισματικοί, ατρόμητοι και καλοί στη δημιουργία μιας θετικής πρώτης εντύπωσης. Αισθάνονται αυτοπεποίθηση σε μία διαδικασία διαπραγμάτευσης, είναι καλοί επιχειρηματίες και πάντα επιδιώκουν να κερδίσουν. Επιπλέον, παρόλο που χειραγωγούν τους άλλους, ορισμένες φορές κάνουν τα άτομα να εργάζονται ταχύτερα και πιο αποτελεσματικά. Ένα τρανταχτό τέτοιο παράδειγμα ενός σκοτεινού ηγέτη, είναι ο Αδόλφος Χίτλερ. Οπλισμένος με μίσος και συναισθηματική ρηχότητα, κατάφερε παραδόξως να μαγνητίσει και να πείσει με το όραμά του, εκατομμύρια ανθρώπους.

Παρόλη την πληθώρα αρνητικών χαρακτηριστικών της Σκοτεινής Τριάδας, υπάρχει μία «θετική» χροιά. Οι ηγέτες που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά Μακιαβελισμού έχουν καλύτερες δεξιότητες διαχείρισης του χρόνου και μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστοι συνάδελφοι. Επίσης, μπορούν εύκολα να παρακινήσουν άλλους ανθρώπους, χρησιμοποιώντας διαφορετικές τακτικές επιρροής. Οι ηγέτες που κατέχουν υψηλότερα επίπεδα Ναρκισσισμού περιγράφονται ως χαρισματικοί, φιλόδοξοι και παρακινούν τους άλλους να ακολουθήσουν το όραμά τους. Τέλος, οι ηγέτες που τείνουν προς την Ψυχοπάθεια είναι σε θέση να λαμβάνουν λογικές, αλλά τις περισσότερες φορές επικίνδυνες αποφάσεις. Επιπρόσθετα, μπορούν να προσαρμοστούν γρήγορα σε διαφορετικές καταστάσεις και ακόμα να προσαρμόσουν καταστάσεις στις δικές τους ανάγκες. Παρά τη «φωτεινή» πλευρά, οι «σκοτεινοί» ηγέτες συνδέονται κυρίως με αρνητικά αποτελέσματα ηγεσίας.

Επιρροή της σκοτεινής ηγεσίας στον εργαζόμενο

Έρευνες δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι με καταχρηστικούς ανωτέρους τείνουν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα οργανωσιακής δέσμευσης, ικανοποίησης από την προσωπική τους ζωή και εργασία και αντιλήψεων για την οργανωσιακή δικαιοσύνη. Ακόμη, αυτά τα χαρακτηριστικά ηγέτη μπορούν να οδηγήσουν σε κακή απόδοση εργασίας, αντιπαραγωγική εργασιακή συμπεριφορά και υψηλότερο επίπεδο άγχους. Σημαντική είναι επίσης, η αποχή των εργαζομένων από τις δράσεις που διοργανώνονται από την εκάστοτε εταιρεία. Τέλος, τείνουν να καταφεύγουν στο “turnover”, σε συγκρούσεις μεταξύ εργασίας και οικογένειας, ενώ διακατέχονται από συναισθηματική εξάντληση και ψυχολογική δυσφορία.

Ως turnover, ορίζεται το ποσοστό των εργαζομένων που εγκαταλείπουν έναν οργανισμό κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, συνήθως ενός έτους. Κατά τους Mitchell και Lee, ένας εργαζόμενος είναι πιο πιθανό να παραμείνει στην εταιρεία, εάν έχει αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με το περιβάλλον του οργανισμού. Συνεπώς, εάν οι σκοτεινοί ηγέτες μειώσουν τη συναισθηματική δέσμευση των εργαζομένων, οι τελευταίοι αισθάνονται λιγότερο ενσωματωμένοι στον οργανισμό και είναι πιο πιθανό να αποχωρήσουν.

Σημαντικότητα της ηγεσίας

Η οργανωσιακή βιωσιμότητα εξαρτάται εν μέρει από την αποτελεσματική ηγεσία. Οι αποτελεσματικοί ηγέτες ενσαρκώνουν την έννοια της ηγεσίας, τόσο σε επαγγελματικό, όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Για παράδειγμα, στο επαγγελματικό κομμάτι συμβάλουν στον καθορισμό αποστολής, την επίτευξη στόχων και την ευθυγράμμιση διαδικασιών της εταιρείας. Το προσωπικό επίπεδο έχει να κάνει με την οικοδόμηση εμπιστοσύνης στον οργανισμό, τη μέριμνα για το ανθρώπινο δυναμικό και την ηθική δράση.

Μάλιστα, το “Full-Range Leadership Model” (F.R.L.M.) που αναπτύχθηκε από τους B. J. Avolio και B.M. Bass, ενσαρκώνει στα θεμέλιά του, τρία ηγετικά χαρακτηριστικά. Το μοντέλο συνίσταται από την αποτελεσματικότητα της ηγεσίας, τις επιπρόσθετες προσπάθειες και την ικανοποίηση που προσφέρει ένας ηγέτης στους εργαζομένους. Η αποτελεσματικότητα της ηγεσίας αξιολογεί, εάν οι εργαζόμενοι βλέπουν έναν ηγέτη ως αποτελεσματικό στην οργάνωση. Οι πρόσθετες προσπάθειες υποδεικνύουν, εάν ένας ηγέτης είναι ικανός να επηρεάσει τους ακόλουθούς (followers) του να κάνουν περισσότερα από όσα αναμένεται. Ο τελευταίος πυλώνας, αξιολογεί, εάν οι εργαζόμενοι είναι ικανοποιημένοι με τον τρόπο που ο ηγέτης τους δουλεύει στο πλαίσιο συνεργασίας με άλλους.

Εν κατακλείδι, πέρα από την ακόρεστη ανάγκη ενός οργανισμού για σωστή και αποτελεσματική ηγεσία, οι ίδιοι οι εργαζόμενοι χρειάζονται ένα πρόσωπο που θα τους εμπνέει όραμα. Ο παράγοντας «εργαζόμενος», λοιπόν, είναι παραπάνω από σημαντικός στην ανάδειξη ενός ηγέτη. Άλλωστε, όπως είναι σύνηθες να λέγεται, οι εργαζόμενοι έχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά. Είναι το πολυτιμότερο περιουσιακό στοιχείο της επιχείρησης, πηγή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και επένδυση, όχι κόστος για την επιχείρηση. Επομένως, ένας ηγέτης πρέπει με τη στάση του και τη συμπεριφορά του να συμβάλει στη συνεχή βελτίωση του οργανισμού, παρακινώντας παράλληλα τους εργαζομένους σε αυτήν του την αποστολή.

 

Βιβλιογραφία

  • Angelo Mastrangelo, Erik R. Eddy, Steven J. Lorenzet (2004). The Importance of Personal and Professional Leadership.

  • Employee Turnover. BambooHR.

  • Marco R. Furtner, Thomas Maran, John F. Rauthmann (2017). Dark Leadership: The Role of Leaders’ Dark Triad Personality Traits.

  • Sara G. Weaver, Norfolk Iron & Metal and George B. Yancey (2010). The Impact of Dark Leadership on Organizational Commitment and Turnover.

  • Tadas Vadvilavičius, Aurelija Stelmokienė. The Consequences of “Dark” Leadership: Perspective of Generation Z.

  • Tuomo Takala (2010). Dark Leadership, Charisma and Trust.

Αθηνά Πούπα

Φοιτήτρια Οικονομικών Επιστημών Α.Π.Θ.

Απάντηση