Όλγα Κώτση, φοιτήτρια Οικονομικών Επιστημών, Α.Π.Θ.

Σε μια επιχείρηση το άγχος του εργαζομένου, ως έναν βαθμό, μπορεί να λειτουργήσει αποδοτικά. Δεδομένου ότι υπάρχει στατιστικά αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στην εργασιακή δέσμευση και το εργασιακό άγχος. Τι γίνεται όταν το άγχος παύει να είναι ωφέλιμο για τον εργαζόμενο και κατ’ επέκταση για την επιχείρηση;

Η διατάραξη της ψυχικής υγείας του ατόμου και η εκδήλωση ψυχοσυναισθηματικών και σωματικών διαταραχών, μπορούν να θεωρηθούν ως απάντηση σε διάφορες απαιτήσεις.  Αποτελούν απαιτήσεις που εμφανίζονται, εντός ή εκτός του εργασιακού τομέα και απειλούν να υπερβούν τις δυνατότητες του ατόμου. Ωστόσο, η αδυναμία διαχείρισης τους και η παρατεταμένη έκθεση του ατόμου σε καταστάσεις που αδυνατεί να ανταπεξέλθει με ευκολία. Ταυτόχρονα καταβάλλοντας αρκετό χρόνο, κόπο και ενέργεια αποτελούν βασικές αιτίες εμφάνισης του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout), δηλαδή της ψυχοσωματικής υπερκόπωσης στον εργασιακό χώρο.

Επαγγελματική εξουθένωση (burnout)

Ως ένα σημαντικό φαινόμενο στη ζωή των ανθρώπων έχει αναγνωριστεί, η σχέση που έχουν οι άνθρωποι με τη δουλειά τους. Μαζί με αυτό, ενσωματώνονται και οι δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν όταν αυτή η επαφή δεν εξελίσσεται κατάλληλα. Από την δυσχερή αυτή σχέση, μεταξύ εργαζομένου και εργασίας μπορεί να προκύψουν διάφορα κοινωνικά και προσωπικά προβλήματα. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, τα προβλήματα αυτά πιθανότατα να βλάπτουν σημαντικά την υγεία του εργαζομένου σε καθημερινή βάση.

Ένα αντικείμενο διαρκής μελέτης, αποτελεί το κοινωνικό πρόβλημα του εργασιακού άγχους. Τα ίδια, όμως, βλαπτικά αποτελέσματα για την υγεία έχει και το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης.

Το σύνδρομο αυτό, ορίζεται ως η συναισθηματική, σωματική και πνευματική εξουθένωση του εργαζομένου και συνοδεύεται από αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης ή χαμηλής αυτοαποτελεσματικότητας. Κατά κύριο λόγο, εμφανίζεται σε εργαζομένους με πολλές ευθύνες και μεγάλο φόρτο εργασίας, τον οποίο αδυνατούν να φέρουν εις πέρας.

Οι διαστάσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης

Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout) ορίζεται από τρεις διαστάσεις, ή αλλιώς γίνεται αντιληπτό με την εμφάνιση συμπτωμάτων. Αυτά είναι τα συμπτώματα της εξάντλησης, του κυνισμού και της αίσθησης αναποτελεσματικότητας στην εργασία.

  • Εξάντληση: αναφέρεται στην έλλειψη συναισθηματικών και σωματικών πόρων, χωρίς καμία πηγή αναπλήρωσης. Συγκεκριμένα όσον αφορά την σωματική εξάντληση τα άτομα έχουν χαμηλή ενέργεια και αισθάνονται κουρασμένα τον περισσότερο χρόνο. Αντίθετα, η συναισθηματική εξάντληση σχετίζεται με την κατάθλιψη, την αίσθηση έλλειψης βοήθειας και την πεποίθηση ότι το άτομο αδυνατεί να διαφύγει από την εργασία.
  • Ο κυνισμός: αναφέρεται σε μια αρνητική ή εχθρική απόκριση στην δουλεία και συχνά περιλαμβάνει την απώλεια του ιδεαλισμού. Τα άτομα που είναι κυνικά με τους άλλους διατηρούν αρνητική στάση απέναντι τους και τους αντιμετωπίζουν σαν αντικείμενα παρά σαν ανθρώπους.
  • Η επαγγελματική αναποτελεσματικότητα: αναφέρεται στην μείωση των συναισθημάτων ικανότητας και παραγωγικότητας στον τομέα της εργασίας.

Οι παραπάνω διαστάσεις είναι σημαντικές για να διαπιστώσουμε ότι αυτή η μείωση της ποσότητας της εργασίας, μπορεί να αποτελέσει μεγάλο πρόβλημα. Τόσο για τον εργαζόμενο μεμονωμένα, όσο και για όλους που επηρεάζονται από το άτομο αυτό. Γι’ αυτό αρκετές έρευνες έχουν αναφέρει διάφορους τρόπους αντιμετώπισης σε ατομικό επίπεδο, όπως η σωστή διαχείριση του χρόνου, η αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης κτλ. Αλλά και σε οργανωσιακό επίπεδο, όπως η εξισορρόπηση εργασιακής και έξω-εργασιακής ζωής, ευέλικτο ωράριο εργασίας κτλ.

 

Άγχος και Επαγγελματική εξουθένωση (burnout) μια αμφίδρομη σχέση

Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι παραπάνω συνθήκες, αν και έχουν στενή σχέση μεταξύ τους, στην πραγματικότητα αποτελούν ξεχωριστές οντότητες. Συγκεκριμένα, μια διαχρονική μελέτη απέτυχε να αποδείξει την ανωτερότητα ενός μοντέλου στο οποίο η εξάντληση οδήγησε σε έντονο άγχος. Έναντι ενός μοντέλου στο οποίο, το έντονο άγχος οδήγησε σε εξάντληση, εντούτοις φάνηκε ότι η εξάντληση και το άγχος αναπτύσσονται ταυτόχρονα.

Μπορεί να διαφέρουν σαν οντότητες, ωστόσο, η σύνδεση τους είναι εμφανής. Στην προσπάθεια ατελείωτων ερευνών, ώστε να εντοπιστεί η βασική αιτία που προκαλείται η σύνδεση αυτή, έχουν αναπτυχθεί διάφορα μοντέλα αμοιβαίας συσχέτισης. Αναφέρθηκαν διάφορες περιπτώσεις μοντέλων, όμως, το μοντέλο που θεωρήθηκε κατάλληλο για να περιγράψει την σύνδεση αυτή, ήταν της αμοιβαίας αιτιότητας. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση της πραγματικής ένωσης, οι δύο συνθήκες μπορεί να σχετίζονται με τρεις πιθανές κατευθύνσεις της αιτιώδης συνάφειας:

  • Η Α να προκαλεί την Β.
  • Η Β να προκαλεί την Α.
  • Και οι δύο μαζί, η λεγόμενη αμοιβαία αιτιότητα, όπου οι δύο διαταραχές προκαλούν η μία την άλλη.

Στην περίπτωση αυτή, μας δείχνει ότι το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε ανεργία και το αντίστροφο.

 

Είναι τελικά η επαγγελματική εξουθένωση(burnout) ένα αναπόφευκτο φαινόμενο;

Αρκετοί έμπειροι ερευνητές έχουν ασχοληθεί με το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης και έχουν μελετήσει το αντίκτυπο που έχει τόσο στο άτομο όσο και στην κοινωνία. Ειδικά στην σημερινή εποχή, η εξουθένωση αποτελεί ένα σύνηθες πρόβλημα, του οποίου η διαδικασία διόρθωσης είναι δύσκολη και υποτιμημένη. Πολλές φορές το άτομο αδυνατεί να διαπιστώσει και να διαχειριστεί την κατάσταση αυτή, γίνεται κυνικό, απρόσωπο και αδυνατεί να ανταπεξέλθει στην εργασία. Επίσης, καταφεύγει σε ακραίες συνήθειες και πράξεις που βλάπτουν τον εαυτό του και τους γύρω του. Κάποιες απ’αυτές είναι η αποφυγή  κοντινών του ατόμων, αυξημένη χρήση αλκοόλ, τσιγάρων και τα λοιπά.

Επομένως, είναι απαραίτητη η παρέμβαση, η στήριξη και από τα μέλη διοίκησης της επιχείρησης. Συγκεκριμένα, είναι υψίστης σημασίας, να δίνεται έμφαση στην ομαδική εργασία και στην ψυχολογική υποστήριξη των εργαζομένων. Παράλληλα, θα λειτουργούσε θετικά, η εναλλαγή αρμοδιοτήτων των εργαζομένων, ώστε να μην αποτελεί ρουτίνα η εργασία. Όλα τα παραπάνω, βέβαια, προϋποθέτουν την αναγνώριση της κατάστασης τόσο από το ίδιο το άτομο, όσο και από τους γύρω του. Στο τέλος, η ελαχιστοποίηση της πιθανότητας εξάντλησης θα ωφελήσει το άτομο, αλλά και τον οργανισμό.

 

Βιβλιογραφία

  • Leiter M. P., Maslach C. & Frame K.(2015). Burnout: The Encyclopedia of Clinical Psychology.
  • Middeldorp, C. M., Cath D. C. & Boomsma D.I. (2006). A twin-family study of the association between employment, burnout and anxious depression.
  • Beehr, T.A. & Newman J.E. (1978). Job stress, employee health and organizational effectiveness: a facet analysis, model, and literature review.
  • Maslach C. & Leiter M.P (2016). Burnout Stress: Concepts, Cognition, Emotion and Behaviour.
  • Maslach C. & Ayala Pines (1977). The Burn-Out Syndrome in the Day Care Setting.
  • Griffin M.L, Hogan N. L., Lambert E.G., Tucker-Gail K.A. & Baker D.N (2009). Job Involvement, Job Stress, Job Satisfaction and Organizational Commitment and The Burnout of Correctional Staff.
  • Iacovides A., Fountoulakis K., Kaprinis S & Kaprinis G. (2003). The relationship between job stress, burnout and clinical depression.
  • Kώστας Καρακώστας (2014), Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης (Burn out syndrome).

Απάντηση