Η φυγή ή «διαρροή εγκεφάλων» (brain drain) είναι μια από τις χειρότερες μορφές «φορολογίας» που αναγκάζεται να πληρώσει ένας λαός κατά τη διάρκεια μιας κρίσης – κάτι δηλαδή σαν μεταμοντέρνο «Παιδομάζωμα» (Ντεβσιρμέ).

Σύμφωνα με τις τελευταίες δηλώσεις του υφυπουργού Οικονομίας, Αλέξη Χαρίτση,  στο 2ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο για τις Δημόσιες Συμβάσεις Καινοτομίας που ολοκληρώθηκε πρόσφατα (19-20/10/2016) στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης «κονδύλια 1,5 δισ. ευρώ έχουν δεσμευτεί στο ΕΣΠΑ για τον εκσυγχρονισμό των λειτουργιών και υπηρεσιών του Δημοσίου και για την ανάσχεση της τάσης φυγής των νέων επιστημόνων στο εξωτερικό (brain drain)».

«Διαρροή Εγκεφάλων (Brain Drain)» : η μετανάστευση ατόμων με υψηλή εκπαίδευση ή ειδίκευση (επιστήμονες, τεχνίτες ή εργάτες οι οποίοι είναι ειδικευμένοι σε ένα τομέα) σε χώρες που υπόσχονται ένα καλύτερο μέλλον με πιο ευνοϊκές οικονομικές και επαγγελματικές συνθήκες. Η μάστιγα που έχει κυριεύσει τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως με βάση έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ το 2014 το Α’ τρίμηνο του ίδιου έτους το ποσοστό ανεργίας στους νέους ηλικίας 15-24 ετών προσεγγίζει το 56,7% και είναι το μεγαλύτερο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η γερμανική Στατιστική Υπηρεσία απαριθμεί 23,800 Έλληνες που εγκατασταθήκαν στην Γερμανία το 2015. Παράλληλα, την περίοδο 2009-2014 ο αριθμός των καταρτισμένων νέων επιστημόνων που έφυγαν από τη χώρα ήταν 20.281, σε αντίθεση με τους 2.552 που άφησαν την Ελλάδα κατά τα χρυσά πρώτα χρόνια της νέας χιλιετίας. Εύλογα αναρωτιέται κανείς τι μπορεί να προκαλεί αυτήν τη φυγή ανθρώπων από την πατρίδα τους.

Εν αρχή ην… τα αίτια

Υπάρχει πληθώρα λόγων για τους οποίους θα μπορούσε ένας νέος να πάρει την απόφαση της μετανάστευσης σε αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος. Αυτοί εντάσσονται σε δύο γενικότερες κατηγορίες: παράγοντες άπωσης και έλξης (push and pull factors αντίστοιχα).

  • Push Factors: Αυτοί αφορούν στα αρνητικά χαρακτηριστικά της χώρας από την οποία φεύγει το άτομο και των ωθούν σε αυτήν του την απόφαση. Χαρακτηριστικά στην περίπτωση της χώρας μας μπορούν να αναφερθούν τα παρακάτω: υπερβολική φορολόγηση σε συνδυασμό με τις υπερβολικά υψηλές και μη ανταποδοτικές ασφαλιστικές εισφορές που καταβάλλουν οι παραγωγικοί εργαζόμενοι, οι οποίες αποτελούν πλέον αντι-κίνητρο για εργασία εντός των συνόρων. Έπειτα, έρχεται η χαμηλή σχέση αμοιβής- απόδοσης χωρίς ευκαιρίες αξιοκρατικής επαγγελματικής εξέλιξης. Σε αυτό το εμπόδιο βέβαια συμβάλλει και η διαφθορά, η οποία αποτελεί τροχοπέδη στην αποτελεσματική μέτρηση των επιδόσεων και στην ανάθεση της κατάλληλης εργασίας με εξέλιξη ταλέντου σύμφωνα με ερευνητές του INSEAD. Συγχρόνως, η Ελλάδα υστερεί στην κατοχύρωση ενός ποιοτικού εκπαιδευτικού συστήματος που ανταμείβει την επιστημονική αριστεία, ενώ με τις τεταμένες σχέσεις της εκάστοτε κυβέρνησης με τον ιδιωτικό τομέα δεν υπάρχει περιθώριο καλής συνεργασίας των δύο πλευρών για αποκατάσταση της αγοράς. Αυτό αποδεικνύεται και από την ίδια έρευνα του INSEAD σε συνεργασία με την ADECCO Group, όπου σύμφωνα με στοιχεία του World Economic Forum αυτή η εχθρική συμπεριφορά του κράτους ευθύνεται στον ίδιο βαθμό με την κρίση για τον αυξανόμενο αριθμό μορφωμένων ατόμων που μεταναστεύουν για ένα καλύτερο μέλλον.
  • Pull Factors: Αναφέρονται στα θετικά χαρακτηριστικά της χώρας υποδοχής από τα οποία ο μετανάστης επιδιώκει να επωφεληθεί. Για παράδειγμα, τέτοια αποτελούν οι υψηλότερες αποδοχές εργασίας, η θετική εικόνα της οικονομίας της χώρας (economic outlook), ένα σταθερό πολιτικό περιβάλλον, ένα εκπαιδευτικό σύστημα δομημένο με τέτοιον τρόπο, ώστε να επιτρέπει την ανάπτυξη νέων γνώσεων και δεξιοτήτων και η πνευματική ελευθερία (intellectual freedom).

Σύμφωνα με έρευνα της ICAP Advisory το 2015 στα πλαίσια του 2nd Human Capital Summit, επιβεβαιώνονται τα παραπάνω με 1η αιτία της απόφασης να είναι η μειωμένη αξιοκρατία εντός των συνόρων μας. Στα ίδια στοιχεία, η εταιρία διαπίστωσε πως το 72% των ερωτηθέντων είναι προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης έχοντας ήδη μεταπτυχιακό ή/και διδακτορικό.

%ce%b12
Εικόνα 1: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ ICAP ADVISORY ΓΙΑ ΤΟ 2014-2015

 

Αποτελέσματα

Όταν το παραπάνω φαινόμενο «ανθίζει» μέσα σε μία χώρα, τότε επιδρά σημαντικά σε πολλά επίπεδα της ζωής των πολιτών μέσω της οικονομίας της. Στην Ελλάδα, ειδικότερα, έχουμε κυρίως αρνητική επίδραση σε περιπτώσεις όπως παρακάτω:

  • Απώλεια των πιθανών μελλοντικών επιχειρηματιών με τις καινοτόμες ιδέες τους και εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού.
  • Απώλεια της εμπιστοσύνης των πολιτών στη χώρα με ακόμα μεγαλύτερα κύματα επιστημόνων προς έξοδο από τη χώρα.
  • Δημοσιονομικό «πλήγμα» για το κράτος που χάνει τους φόρους κάποιων εκ των καλύτερων εργατών του που έφυγαν με αυτούς που έμειναν πίσω να «φυλάττουν Θερμοπύλες» και να είναι αυτοί που θα εργαστούν σκληρότερα και πιο επίπονα για να καλυφθεί το παραπάνω κενό στη φορολογία και το ασφαλιστικό σύστημα.
  • Στις χώρες που υπάρχουν ταλέντα και φρέσκα μυαλά τείνει να ρέει όλο και περισσότερο κεφάλαιο πλέον. Έτσι, το brain – drain καθιστά τη χώρα μας όλο και λιγότερο ελκυστική για επενδύσεις.

Ωστόσο, δε λείπουν και κάποια θετικά στοιχεία του φαινομένου αυτού. Για παράδειγμα, όταν «φρέσκα» μυαλά μεταναστεύουν από λιγότερο αναπτυγμένες χώρες σε χώρες που προσφέρουν καλύτερες συνθήκες ζωής και εργασίας, κατακτούν νέα γνώση και εξειδικεύονται στο αντικείμενο τους. Αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πλεονέκτημά τους όταν γυρίσουν πίσω στην πατρίδα τους, ενώ συχνά στέλνουν χρήματα στους δικούς τους στην Ελλάδα ενισχύοντας κατά κάποιον τρόπο την εγχώρια οικονομία.

 

Hope is (for now) in the air…

Παρά την απογοήτευση που μπορεί να φέρει το brain – drain, έχουν γίνει προσπάθειες μεγάλου βεληνεκούς για βελτίωση της κατάστασης. Χαρακτηριστικά ας αναφερθούμε σε δύο από αυτές.

  • Πρώτα, ο καθηγητής και ιδρυτής του World Economic Forum, Klaus Schwab, αποφάσισε να δημιουργήσει την κοινότητα νεολαίας του WEF, που την ονόμασε Global Shapers, έχοντας ως στοιχείο πως σχεδόν το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι κάτω των 27 ετών με το μεγαλύτερο μέρος να ζει σε αστικά κέντρα. Η Global Shapers αποτελεί δίκτυο πόλεων βασιζόμενο στα κέντρα (Hubs) και νέους 20-30 ετών με θέληση να αναπτύξουν ικανότητες ηγεσίας για το κοινωνικό σύνολο. Μάλιστα, πριν λίγα χρόνια πήρε μέρος και η Αθήνα με την κοινότητα Global Shapers Athens Hub που εφήρμοσε με επιτυχία το πρόγραμμα reGeneration, το οποίο βασίστηκε στην αμειβόμενη πρακτική άσκηση νέων εντός των συνόρων με τη συνεργασία για καλό σκοπό 21 εταιριών , εθνικών και πολυεθνικών ακόμα και ανταγωνιστικών μεταξύ τους, 3000 βιογραφικών και 55 προσφερόμενων θέσεων εργασίας το 2014 όντας χρηματοδοτούμενο από το The Hellenic Initiative και την Coca-Cola.
  • Έπειτα, μέσα στο 2016 εμφανίστηκε η πρωτοβουλία «BrainGain» με ερωτηματολόγια στο site της (www.braingain.gr) προς τους Έλληνες νέους που έφυγαν στο εξωτερικό, ώστε να γίνουν αντιληπτά τα κίνητρά τους, τα εμπόδια που αντιμετωπίζει ένας νέος σήμερα στην ίδια του την πατρίδα και οι προϋποθέσεις υπό της οποίες θα γυρνούσαν πίσω. Στόχος της δράσης αυτής είναι να διαμορφωθούν οι κατάλληλες προτάσεις για να μπορέσουν οι ίδιοι νέοι να βρουν κίνητρο να γυρίσουν στην Ελλάδα και να προσφέρουν τις γνώσεις τους για να βρεθεί η χώρα σε τροχιά πραγματικής ανάκαμψης και προόδου με τον εκμοντερνισμό των κρατικών δομών και την αξιοκρατική ανάδειξη ατόμων με ικανότητες σημαντικές για το δημόσιο καλό.

So, what about now?

Όπως γίνεται αντιληπτό, το φαινόμενο Brain-Drain έχει λάβει πλέον ανησυχητικές διαστάσεις με την απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου και παραγωγικού ταλέντου να αποτελούν κύριο πρόβλημα, ειδικά σε μία χώρα που έχει ανάγκη από φρέσκες ιδέες για ανάπτυξη. Τίθεται, λοιπόν, επιτακτική η ανάγκη παροχής κινήτρων στους νέους, ώστε να παραμείνουν στη χώρα τους μέσα από τη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού εργασιακού περιβάλλοντος και καλύτερων συνθηκών ζωής. Κανείς φυσικά δεν κατηγορεί αυτούς που φεύγουν στο εξωτερικό σε αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης και αναγνώρισης των κόπων τους ως «ριψάσπιδες». Ωστόσο, δεν υπάρχουν μόνο αδιέξοδα, αλλά και επιλογές.

 

 

 

ΠΗΓΕΣ:

Brain Drain and Human Capital Formation in Developing Countries: Winners and Losers, Michel Beine1, Fréderic Docquier and Hillel Rapoport, The Economic Journal (Volume 118, Issue 528, pages 631–652, April 2008)

International Migration, Remittances, and the Brain Drain: A Study of 24 Labor-Exporting Countries, Richard H. Adams Jr. , World Bank – Development Research Group (DECRG), June 2003, World Bank Policy Research Working Paper No. 3069

http://www.investopedia.com/terms/b/brain_drain.asp

http://www.kathimerini.gr/

http://www.naftemporiki.gr/finance/story/1013946/brain-drain-i-ellada-xanei-ta-muala-tis

http://www.capital.gr/story/3029055

http://www.makthes.gr/news/GR/etiketes/reportage_C/Protovoylia_Brain_gain_apo_neoys_epistimones_poy_metanasteysan_logo_krisis

Απάντηση