Μεγάλες διαστάσεις έχει λάβει τον τελευταίο καιρό το προσφυγικό – μεταναστευτικό ζήτημα , καθώς παρατηρείται όλο και μεγαλύτερη εκροή μεταναστών και προσφυγών από τη χώρα καταγωγής τους και μετακίνησή τους στις γειτονικές περιοχές, εισχωρώντας μάλιστα και σε αρκετές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κατά συνέπεια, δεν είναι λίγοι οι κλυδωνισμοί που έχει υποστεί ο Ευρωπαϊκός Χώρος, καθώς για πρώτη φόρα τίθεται υπό αμφισβήτηση η επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών του, καθώς και η αποδοτικότητα της ιδέας του «ενιαίου αυτού χώρου».
Η έννοια η οποία συνδέει τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ορίζει επί του πρακτέου τη συνεργασία τους είναι η Ζώνη Σένγκεν, η οποία κατοχυρώθηκε από την ομώνυμη συμφωνία το 1985.
Η συμφωνία Σένγκεν υπεγράφη λοιπόν το 1985 στην κωμόπολη Σένγκεν του Λουξεμβούργου ανάμεσα σε πέντε κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ( Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία) , ενώ τέθηκε σε ισχύ το 1995.
Τί περιλάμβανε όμως η συμφωνία του Σένγκεν και πώς επηρέασε και εξακολουθεί να επηρεάζει τα ευρωπαϊκά δεδομένα;
Το κύριο χαρακτηριστικό της συμφωνίας ήταν η κατάργηση των εσωτερικών συνόρων και η αντικατάστασή τους με ενιαία εξωτερικά σύνορα (θαλάσσια ή χερσαία). Εντός του χώρου αυτού, μέχρι και σήμερα, εφαρμόζονται κοινοί κανόνες και διαδικασίες όσον αφορά τις θεωρήσεις για διαμονές σύντομης διάρκειας, τις αιτήσεις ασύλου και τους ελέγχους στα σύνορα. Ταυτόχρονα, για τη διασφάλιση της ασφάλειας εντός του χώρου Σένγκεν, ενισχύθηκαν η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των αστυνομικών υπηρεσιών και των δικαστικών αρχών.
Πιο συγκεκριμένα, οι κύριοι κανόνες που υιοθετήθηκαν στο πλαίσιο της συμφωνίας Σένγκεν, περιλαμβάνουν:
- Άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα
- Κοινό σύνολο κανόνων που εφαρμόζονται σε άτομα που διασχίζουν τα εξωτερικά σύνορα των κρατών – μελών της ΕΕ
- Εναρμόνιση των κανόνων σχετικά με τους όρους εισόδου και θεώρησης διαβατηρίου για σύντομες διαμονές
- Ενισχυμένη αστυνομική συνεργασία (συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων διασυνοριακής παρακολούθησης και συνεχούς καταδίωξης)
- Ενισχυμένη δικαστική συνεργασία μέσω ενός ταχύτερου συστήματος έκδοσης και καλύτερης μεταβίβασης της εκτέλεσης των κατασταλτικών δικαστικών αποφάσεων·
- Θέσπιση και ανάπτυξη του συστήματος πληροφόρησης Σένγκεν (SIS)
Ειδικά για το σύστημα πληροφόρησης Σένγκεν, μπορούμε να αναφέρουμε ότι αποτελεί ένα σύστημα-βάση δεδομένων, μέσω της οποίας οι δικαστικές και αστυνομικές αρχές μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες για πρόσωπα ή αντικείμενα για τη διεξαγωγή αντίστοιχων ελέγχων.
Ο χώρος Σένγκεν επεκτάθηκε σταδιακά σε αρκετά κράτη-μέλη της ΕΕ, εντάσσοντας στο δυναμικό του και χώρες εκτός της ΕΕ. Την παρούσα στιγμή, απαριθμεί 26 μέλη, με τα 22 να ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και 4 να είναι εκτός (Ελβετία, Λιχτενστάιν, Ισλανδία και Νορβηγία) . Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παραδείγματα της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας, τα οποία παρά τη μη συμμετοχή τους στο χώρο Σένγκεν, έχουν υπογράψει συγκεκριμένα τμήματα της συμφωνίας, όπως το σύστημα πληροφόρησης SIS.
Όπως προαναφέρθηκε, το κεκτημένο του Σένγκεν περιλαμβάνει μέτρα με τα οποία καταργείται ο έλεγχος στα εσωτερικά σύνορα των χωρών και ενισχύεται η ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το σημαντικότερο από τα μέτρα αυτά, λοιπόν, είναι η «υποχρέωση» που κατέχουν τα κράτη μέλη που έχουν εξωτερικά σύνορα της ΕΕ (π.χ. Ελλάδα,Ισπανία) να είναι υπεύθυνα για να εξασφαλίζουν την πραγματοποίηση σωστών ελέγχων και την αποτελεσματική επιτήρηση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Συνεπώς, οι επιθεωρήσεις και οι έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ πρέπει είναι αρκετά αυστηροί για την παρεμπόδιση της λαθρομετανάστευσης, του λαθρεμπορίου ναρκωτικών και άλλων παράνομων δραστηριοτήτων.
Σε περίπτωση σοβαρού κινδύνου για τη δημόσια πολιτική ή τη δημόσια ασφάλεια εξουσιοδοτείται κάθε κράτος μέλος να αποκαταστήσει προσωρινά τους ελέγχους στα σύνορά του εντός της Ζώνης Σένγκεν, όπως αναφέρεται ρητά στη συμφωνία.
Πώς επηρεάζει όμως η σημερινή προσφυγική κρίση την παραπάνω συμφωνία και τις πολιτικές ελέγχου που εφαρμόζονται;
Ήδη από τις αρχές του 2015 μέχρι και σήμερα, ένας υπέρογκος αριθμός μεταναστών έχει εισέλθει από τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ , στο εσωτερικό τμήμα της, δηλ. στα κράτη-μέλη της, προκαλώντας αναστάτωση και ταραχές στην μεταξύ τους συνεργασία, αλλά και στην ευρύτερη οργάνωση της ένωσης. Έχουν πραγματοποιηθεί όμως όλοι οι απαραίτητοι έλεγχοι και έχει διασφαλιστεί η ασφάλεια του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου από εξωγενείς παράγοντες(λαθρομετανάστευση, διακίνηση ναρκωτικών κ.λπ.) ; Η απάντηση είναι πιθανόν αρνητική.
Από τη μία πλευρά, οι «κεντρώες χώρες» (Γερμανία, Αυστρία) κατηγορούν τις Μεσογειακές Χώρες (Ιταλία, Ελλάδα) , για τη μη πραγματοποίηση αποτελεσματικών ελέγχων στα σύνορά τους ( που είναι εξωτερικά σύνορα της ΕΕ) καθώς και τη μη ταυτοποίηση των μεταναστών. Καθώς λοιπόν η εισροή γίνεται όλο και μεγαλύτερη και οι μετανάστες που αιτούνται άσυλο και υποδοχή από τις χώρες της ΕΕ πληθαίνουν, δημιουργούνται παράλληλα κόντρες μεταξύ των «χωρών Σένγκεν» ( π.χ. παράδειγμα Ιταλίας και Γαλλίας, όπου η τελευταία αναγκάστηκε να κλείσει τα σύνορά της έπειτα από τρομοκρατική επίθεση).
Από την άλλη πλευρά, οι Μεσογειακές χώρες κατηγορούν τις βόρειες, για τη μη ένδειξη αλληλεγγύης και οικονομικής υποστήριξης στο δύσκολο έργο που επιτελούν. Ουκ ολίγες φορές, η Ελλάδα έχει αιτηθεί των συνεργατών-χωρών της χρηματικά κονδύλια για να στεγάσει τους εισερχόμενους μετανάστες, καθώς και ανθρώπινο δυναμικό για τον καλύτερο έλεγχο των συνόρων της. Και σε αυτή την περίπτωση, οι κόντρες παρουσιάζονται στο προσκήνιο, διαταράσσοντας την οργάνωση και την αρμονική συμβίωση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Φθάνοντας λοιπόν στο τέλος του άρθρου μας, ας παραθέσουμε τα ακόλουθα συμπεράσματα:
Αδιαμφισβήτητα, τα οφέλη της ζώνης Σένγκεν είναι μεγάλα (εξοικονόμηση οικονομικών πόρων από την κατάργηση ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, εξοικονόμηση χρόνου μετακίνησης προσώπων και αντικειμένων, βέλτιστη εξυπηρέτηση τουρισμού – μη επίδειξη διαβατηρίου ή κάρτας visa- ) και ο ευρωπαϊκός χώρος μέσω αυτής τείνει να γίνει ολοένα πιο ισχυρός και ενιαίος.
Ωστόσο, αποτελεί επιτακτική ανάγκη η αναδιαμόρφωση της συμφωνίας και των πολιτικών της, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα των ελέγχων και η βέλτιστη ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων και των αγαθών. Εάν αυτό εξακολουθεί να αντιμετωπίζει εμπόδια, υπάρχει κίνδυνος «κατακρεούργησης» μίας από τις βασικές αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης : της ελεύθερης κυκλοφορίας ανθρώπων και αγαθών. Άμεσο αντίκτυπο, θα είναι η αποσταθεροποίηση της Ένωσης και το κάθε αρνητικό αποτέλεσμα θα λάβει σειρά το ένα μετά το άλλο, μέχρι την τελική διάλυση της.
Όπως γίνεται λοιπόν εύκολα κατανοητό, αναλογιζόμενοι το σύγχρονο κίνδυνο που διατρέχει η ζώνη Σένγκεν, η σημασία εξασφάλισης της αποδοτικότητας της είναι τεράστια και ως εκ τούτου η Ευρώπη οφείλει να λάβει τα απαραίτητα μέτρα και να θέσει ακόμη πιο γερά θεμέλια για την ομαλή λειτουργία της στο πέρασμα του χρόνου.
