Ιδιωτικοποίηση ή Αποκρατικοποίηση (Privatisation) είναι η διαδικασία μεταφοράς κυβερνητικών υπηρεσιών ή περιουσιακών στοιχείων στον ιδιωτικό τομέα με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας του δημόσιου τομέα.
[dropcap]Π[/dropcap]ρόκειται για πρακτική που εφαρμόστηκε σε Ρωσία, ΗΠΑ, Μ. Βρετανία με τις δύο τελευταίες να έχουν την πρωτοκαθεδρία σε τέτοιες πρακτικές. Οι ιδιωτικοποιήσεις είναι καθοριστικής σημασίας τεχνική για διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία, ειδικά σε περιόδους κρίσης με την παρέμβαση θεσμών στις ευρωπαϊκές οικονομίες (βλ. Τρόικα) για αποφυγή περαιτέρω επιβάρυνσης του κρατικού προϋπολογισμού. Αυτό συμβαίνει, γιατί κατά τους υποστηρικτές αυτής της πολιτικής η οικονομία οδηγείται σε επίτευξη χαμηλότερων μισθολογικών και λειτουργικών στοιχείων κόστους για το κράτος, ενίσχυση του παραγομένου Εθνικού προϊόντος και της απασχόλησης. Παράλληλα, μέσω αυτού του κοινωνικοοικονομικού μετασχηματισμού επιτυγχάνεται καταμερισμός των διαθέσιμων παραγωγικών συντελεστών της οικονομίας σε κρατικό και ιδιωτικό έλεγχο. Η εξυγίανση αυτή του δημοσίου τομέα και η εξασφάλιση πόρων δίνει τη δυνατότητα άσκησης αποτελεσματικότερης κοινωνικής πολιτικής, που αποτελεί το βασικό στόχο ενός σύγχρονου κράτους, με την προϋπόθεση ότι η υλοποίηση ενός προγράμματος αποκρατικοποιήσεων ακολουθήθηκε έπειτα από προσεκτική προετοιμασία και μελέτη των πιθανών αρνητικών συνεπειών (πολιτικό κόστος, ξεπούλημα περιουσίας του δημοσίου, απώλεια θέσεων εργασίας, δημιουργία μονοπωλίων, ενίσχυση του ρόλου των διαπλεκόμενων συμφερόντων)
Στόχοι των ιδιωτικοποιήσεων είναι οι εξής:
- αύξηση της αποτελεσματικότητας,
- ενίσχυση της οικονομικής αποτελεσματικότητας,
- ενίσχυση του ανταγωνισμού,
- υπαγωγή των ΔΕΚΟ στην πειθαρχία της αγοράς,
- ενθάρρυνση ξένων επενδυτών,
- αύξηση επενδύσεων
- οικονομική ανάπτυξη
- διασπορά της ιδιοκτησίας
- δημοσιονομική εξυγίανση
- μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, μέσω της άντλησης δημοσίων εσόδων και τη μείωση των δημοσίων δαπανών
- άντληση δημοσίων εσόδων
- προσφορά υψηλότερης ποιότητας δημοσίων αγαθών
Μέθοδοι ιδιωτικοποιήσεων
Η μεταβίβαση μιας δημόσιας επιχείρησης σε ιδιώτες μπορεί να γίνει κυρίως με τους εξής τρόπους:
1) Μετοχοποίηση
Η μέθοδος αυτή ορίζεται από τη δημόσια προσφορά (μερική ή ολική) των μετοχών της επιχείρησης ή πώληση των μετοχών της απ’ ευθείας σε ιδιώτες, ενώ αποτελεί το αρχικό στάδιο για την ολική αποκρατικοποίηση της δημόσιας επιχείρησης εφόσον μεταβιβαστεί άνω του 51% των μετοχών της σε ιδιώτες. Μέχρι τότε το δημόσιο συνεχίζει να έχει την ιδιοκτησία και τη διοίκηση της επιχείρησης που ουσιαστικά παραμένει στο δημόσιο τομέα ως μικτή πλέον επιχείρηση (joint venture), ενώ σε αυτήν την περίπτωση ο μόνος στόχος που επιτυγχάνεται είναι η ταμιευτική ενίσχυση του κρατικού προϋπολογισμού μέσω της μερικής διασποράς των μετοχών και της άντλησης κεφαλαιακών πόρων από το ταμιευτικό κοινό και τους ιδιώτες. Στην Ελλάδα, μάλιστα, τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία σαφής τάση για ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Μια τέτοια περίπτωση είναι εκείνη του ΟΤΕ του οποίου η μερική ιδιωτικοποίηση επιτεύχθηκε με τη διάθεση μετοχών σε ιδιώτες μέσω του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών. Το ποσοστό του συνολικού αριθμού μετοχών που διατίθενται στο κοινό καθορίζει και το βαθμό της ουσιαστικής μεταβίβασης της επιχείρησης στον ιδιωτικό τομέα. Σε περίπτωση που η κεφαλαιαγορά της χώρας δεν είναι αναπτυγμένη, η εξασφάλιση των εργαζομένων είναι επιτακτική και η επιχείρηση είναι χαμηλής απόδοσης, τότε γίνεται απευθείας πώληση των μετοχών της κρατικής επιχείρησης σε ιδιώτες εφόσον είναι γνωστή εκ των προτέρων η ικανότητα και η φερεγγυότητα αυτών των προσώπων, ώστε να ολοκληρωθεί ταχύτατα η διαδικασία.
2) Ρευστοποίηση των περιουσιακών της στοιχείων
Αυτή επιτυγχάνεται με την πώληση (μερική ή ολική) των περιουσιακών στοιχείων της δημόσιας επιχείρησης είτε με άμεση διαπραγμάτευση με συγκεκριμένους επενδυτές είτε με δημοπρασία ή πλειοδοτικό διαγωνισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν ηλεκτρονικές δημοπρασίες για πώληση 10 οικοπέδων και κτιρίων σε Μύκονο, Πήλιο, Ηλεία, Εύβοια, Αχαΐα, Σέρρες και Λέσβο, ενώ σύμφωνα με το επικαιροποιημένο πρόγραμμα του ΤΑΙΠΕΔ, που φέρει τη σύμφωνη γνώμη των θεσμών, δημοπρατείται και έκταση στον Άγιο Μάμα Χαλκιδικής.
3) Αναδιάρθρωση ή διάσπαση σε πολλά τμήματα
Η μέθοδος αυτή ακολουθείται σε περίπτωση που μια κρατική επιχείρηση εκτελεί ποικίλες δραστηριότητες με αποτέλεσμα να μην μπορεί να βρεθεί αγοραστής για το σύνολό της ή αν το δημόσιο κρίνει ότι πρέπει να κατέχει εκείνο ορισμένες δραστηριότητες. Έτσι, διευκολύνεται η πώληση (μερική ή ολική) του οργανισμού και ενισχύεται ο ανταγωνισμός για ορισμένες δραστηριότητες. Αυτός, μάλιστα, επιτυγχάνεται και με τη δυνατότητα παροχής σε έναν παραγωγό ή διανομέα δικαιωμάτων για διανομή αγαθών και υπηρεσιών εντός ενός προκαθορισμένου χρονικού διαστήματος (franchising).
4) Leasing
Η μέθοδος αυτή ορίζεται ως σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης των περιουσιακών στοιχείων και της διοίκησης της. Εάν δεν είναι εφικτή ή επιθυμητή η ολική ιδιωτικοποίηση μιας δημόσιας επιχείρησης μπορεί να επιλεγεί η παραπάνω μέθοδος για να εξασφαλιστεί η χρήση τεχνολογίας (μηχανημάτων και εργαλείων) και μεθόδων διοίκησης του ιδιωτικού τομέα εντός συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Έτσι, επιτυγχάνεται υψηλότερη απόδοση των περιουσιακών στοιχείων και του εργατικού δυναμικού της δημόσιας επιχείρησης, ώστε να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα και η ανταγωνιστικότητά της, χωρίς όμως να χάσει ο δημόσιος τομέας την ιδιοκτησία του και τον έλεγχο της επιχείρησης.
5) Ανάθεση έργων με αυτοχρηματοδότηση
Η τεχνική αυτή αναφέρεται στην παραχώρηση της κατασκευής και εκμετάλλευσης μεγάλων έργων υποδομής σε μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες με τη χρήση δικών τους κεφαλαίων (αυτοχρηματοδότηση), η οποία επιτυγχάνεται με την απελευθέρωση των αγορών των χρηματοοικονομικών προϊόντων (κεφαλαιαγοράς και χρηματιστηριακής αγοράς).
Η επιλογή της εταιρίας που θα αναλάβει το έργο καθορίζεται από το άρθρο 3 του ΚΩΔΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ (2008) , όπου αναφέρεται ότι «Τρόποι επιλογής της εργοληπτικής επιχείρησης για την κατασκευή του έργου είναι: α) Η ανοικτή δημοπρασία, στην οποία λαμβάνουν μέρος και υποβάλλουν προσφορές όλοι όσοι έχουν τα νόμιμα προσόντα που προβλέπονται στη διακήρυξη. Αυτή είναι η κύρια διαδικασία επιλογής. β) Η δημοπρασία με προεπιλογή, εφαρμόζεται κυρίως σε έργα μεγάλης σπουδαιότητας ή εξειδικευμένα και διεξάγεται σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 23 του παρόντος. γ) Η απευθείας ανάθεση ή διαγωνισμός μεταξύ περιορισμένου αριθμού προσκαλούμενων εργοληπτικών επιχειρήσεων, η οποία αποτελεί εξαιρετική διαδικασία και εφαρμόζεται όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που προβλέπονται στο άρθρο 28 του παρόντος. δ) Ο πρόχειρος διαγωνισμός και η προφορική δημοπρασία που διέπονται από τις διατάξεις του άρθρου 29 του παρόντος.»
Οι συμφωνίες που υπογράφονται από τα δύο μέρη (ιδιώτες και κράτος) καθορίζουν με σαφήνεια τη χρονική διάρκεια εκμετάλλευσης και το χρόνο παράδοσης του έργου. Υπάρχει δυνατότητα σε κάποιες περιπτώσεις διαπραγμάτευσης των όρων για παράταση της σύμβασης παραχώρησης όπως έγινε μεταξύ ΔΑΑ και ΤΑΙΠΕΔ για τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών. Ουσιαστικά, η ανάθεση αυτή αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη, αλλά επιβάλλει τη δέσμευση του κράτους ότι θα μπορεί να ανταποκριθεί στη λειτουργία του έργου μετά την απομάκρυνση της ανάδοχου πολυεθνικής. Έτσι, εξασφαλίζεται η κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής με την ιδιωτικοποίηση να διαρκεί για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αφού μετά το πέρας αυτού προβλέπεται η κρατικοποίηση του έργου.
Γενικότερα, οι ιδιωτικοποιήσεις μπορούν να αποφέρουν σημαντικά θετικά αποτελέσματα στη λειτουργία των επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικά μπορεί να αναφερθεί η συνήθης βελτιωμένη ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος ή υπηρεσίας, αφού για μια ιδιωτική επιχείρηση υπάρχει το κίνητρο του κέρδους μέσω των αυξημένων εσόδων και της ελαχιστοποίησης του κόστους παραγωγής . Επίσης, θετικό αποτέλεσμα επιφέρει και η μειωμένη ανάμειξη κυβερνήσεων και πολιτικών παρεμβάσεων στις επιχειρηματικές αποφάσεις σε συνδυασμό με το μακροοικονομικό προγραμματισμό των ιδιωτών, αφού οι κυβερνήσεις συνήθως οργανώνουν τη δράση τους βάσει των επόμενων εκλογών. Παρόλα αυτά, πρέπει να δίνεται βαρύτητα και στα αρνητικά της πολιτικής αυτής με τη μείωση της δυνατότητας παρέμβασης των κυβερνήσεων σε περιπτώσεις οικονομικών διαταραχών και την πιθανή κατάρρευση ορισμένων επιχειρήσεων υπό το βάρος του ανταγωνισμού, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντική αύξηση της ανεργίας.
ΠΗΓΕΣ:
Click to access idiwtikopoihseis_final.pdf
http://tvxs.gr/news/ellada/h-lista-me-tis-19-idiotikopoiiseis-toy-taiped
http://iskra.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=7055:vatikiotis-idiwtikopoihseis-papadimos-mitsotakis&catid=58:oikonomiki-politiki&Itemid=182
https://www.tni.org/en/publication/privatising-privatisation-in-greece?content_language=el
http://www.naftemporiki.gr/finance/printStory/1107929
http://www.ministryofjustice.gr/site/kodikes/
Αποκρατικοποιήσεις : [έννοια, φύση και λειτουργία από την άποψη του διοικητικού οικονομικού δικαίου] , Τσιρωνάς Αθανάσιος Β. , Θεσσαλονίκη : Σάκκουλας, 2006.
