Ευαγγελία Χατζίδου, φοιτήτρια τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών ΠΑ.ΜΑΚ
Η επίμονη και πολυπαραγοντική ενεργειακή κρίση που συγκλονίζει την Ευρώπη από το 2021 έχει φέρει στην επιφάνεια τις διαρθρωτικές αδυναμίες των εθνικών οικονομιών που εξαρτώνται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό από έναν ή περισσότερους προμηθευτές. Μάλιστα, η παρούσα ενεργειακή κρίση, έχει ταυτοποιηθεί ως “χειρότερη”, από την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970. (ENA Institute, 2022), καθώς οι τιμές του φυσικού αερίου χτυπάνε “κόκκινο” σε Ασία και Ευρώπη.
Το ξέσπασμα αυτής της κρίσης που ξεκίνησε μεταξύ 2021 – 2022, οφείλεται σε ένα σύμπλεγμα παραγόντων:
- Στην Ευρώπη, η παραγωγή αιολικής ενέργειας, μειώθηκε σημαντικά, λόγω του λεγόμενου “καλοκαιριού χωρίς ανέμους”, ενώ ταυτόχρονα λόγω του χαμηλού αριθμού των βροχοπτώσεων, ταυτόχρονα, μειώθηκε και η υδροηλεκτρική παραγωγή.
- Η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας επίσης έχει μειωθεί στα ευρωπαϊκά εδάφη, καθώς πολλά πυρηνικά εργοστάσια της Γαλλίας, η οποία θεωρούνταν σημαντικός εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας, έχουν σταματήσει την παραγωγή τους. (Center on Global Energy Policy – Columbia University, 2022)
- Η μαζικά αυξημένη ζήτηση πηγών ενέργειας μετά το τέλος της πανδημίας COVID-19, οδήγησε σε περαιτέρω επιβάρυνση της αγοράς
- Με την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, το 2022, η Ρωσία, που αποτελούσε έως τώρα τον βασικό προμηθευτή φυσικού αερίου για την Ευρώπη, περιόρισε σημαντικά τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς αυτήν, οδηγώντας σε αύξηση των τιμών και προκαλώντας ένα κύμα ανησυχίας σχετικά με την ενεργειακή ασφάλεια.
Ειδικότερα, οι χώρες που ήταν σε απόλυτη εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, βιώνουν ακόμα πιο σημαντικές προκλήσεις στον ενεργειακό τομέα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας περίπτωσης στο ευρωπαϊκό πεδίο, αποτελεί η Σερβία. Μπορεί εύκολα να γίνει κατανοητή η υψηλή της εξάρτηση από το ρωσικό αέριο, γνωρίζοντας ότι μόλις το 2021, περίπου το 89% του ποσοστού εισαγωγής φυσικού αερίου στη χώρα προερχόταν από τη Ρωσία. Ο εφοδιασμός πραγματοποιείται μέσω του αγωγού Turkish Stream, ο οποίος διασχίζει την Τουρκία και μετέπειτα διέρχεται από τη Βουλγαρία, μεταφέροντας το φυσικό αέριο στη Σερβία. Υπήρχε, επιπλέον, ένα μικρότερο ποσοστό εφοδιασμού από τον αζέρικο αγωγό TAP, αλλά η διακοπή λειτουργίας του στις 6 Ιανουαρίου 2025 ενέτεινε το κύμα ανασφάλειας στην περιοχή. (Pronews.gr, 2025)
Η εξάρτηση, επομένως, από το ρωσικό αέριο είναι μονόδρομος στην περίπτωση της Σερβίας, γεγονός που αυξάνει την πίεση για την εξεύρεση νέων εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Όλες αυτές οι γεωπολιτικές αναταράξεις και συνεχείς αλλαγές, σε συνδυασμό με την ενεργειακή κρίση έχουν οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των τιμών της ενέργειας επιβαρύνοντας την οικονομία της χώρας. Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν αυξημένα κόστη παραγωγής, ενώ, παράλληλα, τα νοικοκυριά βλέπουν τους λογαριασμούς ενέργειας να αυξάνονται, μειώνοντας την αγοραστική τους δύναμη.
Σύμφωνα με την Εθνική Τράπεζα της Σερβίας (NSB), ο πληθωρισμός το 2023 έφτασε στο 11,9%, ενώ την ίδια στιγμή η ανάπτυξη του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε στο 2,5%, αντανακλώντας την αύξηση του κόστους παραγωγής και τη μείωση της ιδιωτική κατανάλωσης που προαναφέρθηκαν. Η Εθνική Τράπεζα της Σερβίας αναγκάστηκε να διατηρήσει περιοριστική νομισματική πολιτική, κάτι που με τη σειρά του ενίσχυσε την επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας. Ταυτόχρονα, οι προβλέψεις της Εθνικής Τράπεζας της Σερβίας εκτιμούν μία αύξηση του Α.Ε.Π. στα 3.5%. Ωστόσο, λόγω των αυξημένων πιέσεων και δυσμενών σεναρίων για τον αντίκτυπο της ενεργειακής κρίσης, καθώς η χώρα βρίσκεται σε μία φάση επιβράδυνσης, πολλοί οικονομολόγοι χρησιμοποιούν μία συντηρητική υπόθεση που ξεκινάει από 0,8% και φθάνει έως 4,1%.
Η αύξηση των τιμών εισαγωγής ενέργειας και η ενίσχυση της εξάρτησης από εξωτερικούς ενεργειακούς πόρους οδήγησαν στη δραματική επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο διευρύνθηκε από -4,0% σε -8,1% του Α.Ε.Π. Αυτή η αρνητική μεταβολή, αντανακλά τη δυσκολία της Σερβίας να ισοσταθμίσει τις εξαγωγές με τις αυξημένες ενεργειακές εισαγωγές. Η Κυβέρνηση της Σερβίας, προσπαθώντας να ανακουφίσει τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και να στηρίξει τις ανάγκες για αγορά ενέργειας, υϊοθέτησε μία επεκτατική δημοσιονομική πολιτική. Παρόλο που αυτά τα μέτρα, ήταν αναγκαία σε κοινωνικό επίπεδο, αύξησαν το δημοσιονομικό έλλειμμα από -2,1% το 2021 σε -6,3% του Α.Ε.Π. το 2025.
Όλες οι παραπάνω ενέργειες, προφανώς και οδήγησαν σε ανάγκη για συνεχή χρηματοδότηση των δημοσίων δαπανών και της ενεργειακής ανατροφοδότησης και αγοράς. Ως αποτέλεσμα, το εξωτερικό χρέος της Σερβίας αυξήθηκε κατά τη διάρκεια 2021 – 2025 από 55% σε 67%. του Α.Ε.Π.. Αν και το 2024 υπήρξε μία μείωση του δημοσίου χρέους ως ποσοστό του Α.Ε.Π., δίνοντας μία αίσθηση δημοσιονομικής προσαρμογής, ο δανεισμός σε ξένο συνάλλαγμα εμπεριέχει ταυτόχρονα και νομισματικούς κινδύνους. Αυτό λοιπόν, είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για μία χώρα εκτός ευρωζώνης με αυξημένη εξάρτηση την προκειμένη περίοδο, τόσο από την εισαγόμενη ενέργεια, όσο και από τη χρηματοδότηση.
Σύντομη συγκριτική ματιά με την υπόλοιπη ευρωπαϊκή και παγκόσμια εμπειρία
Οι επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης, προφανώς και δεν αφορούν μόνο τη Σερβία. Ακόμα και ισχυρότερες, οικονομικά, χώρες του ευρωπαϊκού πεδίου, όπως η Γερμανία, βρέθηκαν αντιμέτωπες με το νεοσύστατο αυτό φαινόμενο (Energypress.gr, 2025). Η στροφή της Γερμανίας προς το LNG (Liquefied Natural Gas) και οι επενδύσεις σε νέες υποδομές μεταφοράς αποτελούν κινήσεις προς μία πιο ανθεκτική ενεργειακή στρατηγική. Παράλληλα, η Ελλάδα, αν και επηρεάστηκε από την κρίση, κατάφερε να συγκρατήσει σε μεγάλο βαθμό τις πιέσεις χάρη στους διαφορετικούς προμηθευτές από τους οποίους εξαρτιόταν καθώς και της προώθησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Την ίδια στιγμή η Gazprom (ρωσική εταιρία διανομής φυσικού αερίου) με το Πεκίνο συνάπτουν συμφωνίες για την κατασκευή του αγωγού Soyuz-Vostok, ο οποίος θα μεταφέρει 50δισ. κυβικά μέτρα ρωσικό φυσικό αέριο ετησίως στην Κίνα. (Λυγερός και Δημόπουλος, 2023, σ. 140) Κρίνεται σημαντικό να αναφερθεί, ότι ο τρόπος πληρωμής δεν θα γίνεται σε δολάρια, αλλά στα εθνικά νομίσματα των δύο χωρών, σε ρούβλια και κινεζικά γουάν. (Η Καθημερινή, 2024)
Συμπεράσματα και προοπτικές για τη σερβική περίπτωση
Η σερβική περίπτωση αποτελεί ένα προειδοποιητικό παράδειγμα για τις χώρες της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων και της ανατολικής Ευρώπης. Η ενεργειακή εξάρτηση δεν αποτελεί απλώς έναν κίνδυνο για την ενεργειακή ασφάλεια αλλά έναν παράγοντα αστάθειας και ανασφάλειες με σημαντικές επιπτώσεις στον ρόλο της μακροοικονομικής διαχείρισης
Η ενεργειακή κρίση, με τον πιο εμφατικό τρόπο, ανέδειξε την ανάγκη για:
- Στρατηγικό σχεδιασμό και επαναπροσδιορισμό των προμηθευτών
- Ενίσχυση των επενδύσεων στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
- Περιφερειακή συνεργασία για την ασφάλεια εφοδιασμού
- Περαιτέρω μεταρρυθμίσεις στην αγορά ενέργειας που θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα έναντι μελλοντικών σοκ
Συμπερασματικά, η διασύνδεση ενεργειακής πολιτικής και μακροοικονομικής σταθερότητας δεν είναι απλώς θεωρητική. Αποτελεί ένα νέο και αναπόφευκτο πλαίσιο εντός του οποίου θα διαμορφώνονται οι εθνικές πολιτικές για τα επόμενα χρόνια.
Παραπομπές – Βιβλιογραφία
- Center on Global Energy Policy – Columbia University, 2022. The Other European Energy Crisis: Power. [online] Διαθέσιμο σε: <https://www.energypolicy.columbia.edu/the-other-european-energy-crisis-power/> [Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Απριλίου 2025].
- ENA Institute, 2022. Παγκόσμια ενεργειακή κρίση: Αιτίες, προκλήσεις και επιπτώσεις. [online] Διαθέσιμο σε: <https://enainstitute.org/publication/%CF%80%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CE%B9%CF%84%CE%AF%CE%B5%CF%82-%CF%80%CF%81/> [Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Απριλίου 2025].
- Energypress.gr, 2025. Γερμανία: Αναμένεται μεγαλύτερη χρήση των τερματικών LNG το 2025 λόγω αναπλήρωσης των αποθεμάτων. [online] Διαθέσιμο σε: <https://energypress.gr/news/germania-anamenetai-megalyteri-hrisi-ton-termatikon-lng-2025-eleo-anaplirosis-ton-apothematon> [Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Απριλίου 2025].
- Global Energy Monitor, 2024. TurkStream Gas Pipeline. [online] Διαθέσιμο σε: <https://www.gem.wiki/TurkStream_Gas_Pipeline> [Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Απριλίου 2025].
- Pronews.gr, 2025. Βούτσιτς: Διακόπηκε η ροή φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν προς τη Σερβία. [online] Διαθέσιμο σε: <https://www.pronews.gr/amyna-asfaleia/diethnis-asfaleia/a-voutsits-diekopi-i-roi-fysikou-aeriou-apo-to-azermpaitzan-pros-ti-servia/> [Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Απριλίου 2025].
- Serbia Energy, 2024. Σερβία: Ποιες είναι οι συνέπειες της ενεργειακής κρίσης; [online] Διαθέσιμο σε: <https://serbia-energy.eu/sr/srbija-koje-su-posledice-energetske-krize/> [Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Απριλίου 2025].
- University of Belgrade – Faculty of Economics, 2008. Επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης στη σερβική οικονομία (σε Zbornik Radova 2008, τμήμα 3). [pdf] Διαθέσιμο σε: <https://ndes.ekof.bg.ac.rs/downloadsakta/zbornik2008deo3.pdf#page=293> [Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Απριλίου 2025].
- Η Καθημερινή, 2024. Συμφωνία Gazprom-Κίνας για πληρωμή του φυσικού αερίου σε εθνικό νόμισμα. [online] Διαθέσιμο σε: <https://www.kathimerini.gr/world/562029790/symfonia-gazprom-kinas-gia-pliromi-toy-fysikoy-aerioy-se-ethniko-nomisma/> [Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Απριλίου 2025].
- Λυγερός, Σ. και Δημόπουλος, Σ. (2023). Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο: Οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών – Ρώσων στην Ιστορία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Εικόνες
- https://upload.wikimedia.org/wikipedia/cmmons/b/b0/Southstream.png
- https://www.fortunegreece.com/wpcontent/uploads/2023/08/035_1650348059874951270.jpg
