Η παραοικονομία στην Ελλάδα

Βασίλης Τσούτσης, φοιτητής Οικονομικών Επιστημών ΠΑΜΑΚ 

Η παραοικονομία δεν αποτελεί ένα σύγχρονο φαινόμενο για την Ελλάδα, ωστόσο άρχισε να αναδεικνύεται πιο έντονα στο προσκήνιο, κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης, εν μέσω ασφυκτικών δημοσιονομικών πιέσεων και επιτακτικής ανάγκης για αύξηση των κρατικών εσόδων. Μάλιστα, αποτελεί κοινή διαπίστωση, πως η Ελλάδα θα είχε βιώσει μια σημαντικά πιο ήπια και σύντομη κρίση χρέους, εάν είχε καταφέρει να μειώσει ουσιαστικά τα επίπεδα παραοικονομίας, τα προηγούμενα χρόνια. Τι είναι λοιπόν το “μαύρο χρήμα” στο οποίο αναφερόμαστε, ποιες είναι οι αιτίες που το τροφοδοτούν και πως μπορεί να το αντιμετωπίσει μια χώρα σαν την Ελλάδα ;

Σύμφωνα, λοιπόν, με τους Dell’ Anno και Schneider (2003), η παραοικονομία αναφέρεται σε οικονομικές δραστηριότητες και τα αντίστοιχα εισοδήματα που αποφεύγουν ή παρακάμπτουν την κυβερνητική ρύθμιση, τη φορολογία ή τον επίσημο έλεγχο.

Διάσταση φαινομένου στην Ελλάδα

H παραοικονομία στην Ελλάδα εκτιμάται ότι ανέρχεται σε πάνω από 45 δισεκατομμύρια ευρώ, αντιπροσωπεύοντας το 20,9% του ΑΕΠ (σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζα της Ελλάδος). Παρόλα αυτά, το φαινόμενο αυτό είναι δύσκολο να υπολογιστεί με ακριβείς όρους, καθώς όπως προαναφέρθηκε, περιλαμβάνει δραστηριότητες που αποκρύπτονται σκόπιμα από τις αρχές.

Η παραοικονομία στην Ελλάδα τροφοδοτείται από διαχρονικές παθογένειες, όπως η γραφειοκρατία, οι ανεπαρκείς έλεγχοι, η φορολογία, καθώς και η διαφθορά. Ένας καθοριστικός παράγοντας που συμβάλλει στη διόγκωση της, είναι η εκτεταμένη αυτοαπασχόληση, η οποία δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για αδήλωτες συναλλαγές. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το πρώτο εξάμηνο του 2024, η Ελλάδα κατέγραψε με διαφορά τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτοαπαχόλησης στην Ε.Ε στο 28%, έναντι του μέσου όρου που κυμαίνεται στο 13,2%.

Οι ελεύθεροι επαγγελματίες δήλωσαν εισοδήματα 9,9 δισ. Ευρώ, ενώ η πλειονότητα τους φορολογήθηκε βάσει του ελάχιστου τεκμαρτού εισοδήματος. Ειδικότερα, σε σύνολο 714.465 δηλώσεων οι 402.183 δηλώσεις (ή 56% περίπου επί του συνόλου) φορολογήθηκαν βάσει τεκμαρτού εισοδήματος. Παρατηρούμε λοιπόν ότι, οι κατηγορίες που είναι σχετικά πιο επιρρεπείς στη φοροδιαφυγή, είναι κυρίως οι αυτοαπασχολούμενοι και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις.

Το φαινόμενο αυτό αποδίδεται σε παράγοντες όπως η εκτεταμένη γραφειοκρατία, το πολυδιάστατο ρυθμιστικό πλαίσιο, καθώς και σε αρκετούς ακόμα παράγοντες, που θα αναλύσουμε διεξοδικά στην συνέχεια. Παράλληλα, όσον αφορά τη χώρα μας, φαίνεται να υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με τη διάσταση του “μαύρου χρήματος”, μεταξύ των διαφορετικών περιφερειών της. Ειδικότερα, η παραοικονομία στην Δυτική Μακεδονία εμφανίζεται στα επίπεδα του 5% του ΑΕΠ, τη στιγμή που στη Κρήτη αγγίζει το 18%.

Αίτια

Φορολογικό σύστημα – Φοροδιαφυγή

Η πολυπλοκότητα του ελληνικού φορολογικού συστήματος δυσχεραίνει τη συμμόρφωση των φορολογουμένων και προκαλεί στρεβλώσεις στην είσπραξη των φόρων. Σύμφωνα με την έκθεση “Paying Taxes 2020” της Παγκόσμιας Τράπεζας και της PwC, οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα αφιερώνουν κατά μέσο όρο 193 ώρες ετησίως για την προετοιμασία και πληρωμή των φορολογικών τους υποχρεώσεων. Αυτός ο χρόνος είναι ελαφρώς υψηλότερος από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ανέρχεται σε 161 ώρες, υποδεικνύοντας ότι, παρά τις βελτιώσεις, οι ελληνικές επιχειρήσεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο διοικητικό φόρτο συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Παράλληλα, η ανεπαρκής ελεγκτική δραστηριότητα σε συνδυασμό με τη σποραδική επιβολή κυρώσεων για παραβάσεις, ενθαρρύνει τη φοροδιαφυγή και τις αδήλωτες οικονομικές συναλλαγές.

Διαφθορά

Η διαφθορά στη χώρα μας αποτελεί έναν από τους βασικότερους παράγοντες που ενισχύει φαινόμενα, όπως η παραοικονομία. Σύμφωνα με τη Διεθνή Διαφάνεια, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 59η θέση, από τις συνολικά 180 χώρες, με σκορ 49/100 στον Δείκτη Αντίληψης διαφθοράς για το 2023 (International Transparency, 2023). Οι πελατειακές σχέσεις και η προσοδοθηρία από πολιτικά πρόσωπα στην Ελλάδα, συμβάλλουν σημαντικά στην ενίσχυση των ανεπίσημων οικονομικών δραστηριοτήτων. Μάλιστα, η Ελλάδα καταγράφει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά δαπανών υγείας που καλύπτονται απευθείας από τους πολίτες («out of pocket spending»), κυρίως λόγω των ανεπίσημων πληρωμών σε γιατρούς.

Κουλτούρα – συνείδηση

Η χαμηλή φορολογική συνείδηση των Ελλήνων (tax consciousness) καθώς και η απουσία κοινωνικής συνείδησης, αποτελούν χαρακτηριστικά που τους ωθούν στη φοροδιαφυγή. Σε μια έρευνα που πραγματοποίησε το διαΝΕΟσις (2016), το 91,2% των ερωτηθέντων θεωρεί τη φοροδιαφυγή μορφή κλοπής, ωστόσο το  36,4% παραδέχεται πως φοροδιαφεύγει όποτε μπορεί, δικαιολογώντας αυτή τη πράξη με το επιχείρημα ότι το κάνουν και οι άλλοι.

Αυτή, λοιπόν, η στάση των πολιτών έρχεται ως φυσικό επακόλουθο της έλλειψης εμπιστοσύνης προς το κράτος και τους θεσμούς, βασιζόμενο στην αδυναμία των αρμοδίων να υλοποιήσουν αυτά (τα στοιχειώδη), για τα οποία πληρώνει ο Έλληνας φορολογούμενος διαχρονικά!

Γραφειοκρατία

Η γραφειοκρατία στην Ελλάδα αποτελεί σημαντική τροχοπέδη για πολλούς τομείς, δημιουργώντας πολλαπλά εμπόδια. Φαινόμενα όπως η πολυνομία και η κακονομία, συμβάλλουν καθοριστικά στη διόγκωση της παραοικονομίας, εξαιτίας των περίπλοκων νομοθετικών ρυθμίσεων, δημιουργώντας συνθήκες που δυσχεραίνουν την καθημερινότητα των πολιτών και την εύρυθμη λειτουργία των επιχειρήσεων. Ειδικότερα, το ρυθμιστικό φορτίο αποτελεί μια ισχυρή αιτία, που καταστέλλει την επιχειρηματική ελευθερία, επιβάλλοντας ένα υψηλότερο κόστος εισόδου.(Dabla-Norris et al., 2008)

Τρόποι αντιμετώπισης

Η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων απαιτεί στοχευμένες μεταρρυθμίσεις, όπως η απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών, η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών και η ενίσχυση της διαφάνειας, προκειμένου να μειωθούν τα κίνητρα για καταφυγή σε άτυπες πρακτικές.

Ψηφιακός εκσυγχρονισμός

Η αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών έχει οδηγήσει διαχρονικά σε θεαματική αύξηση της ελαστικότητας των εσόδων ΦΠΑ, ως προς τη φορολογική βάση. Συγκεκριμένα,  η διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με τα POS έφερε έσοδα που ξεπέρασαν τα 6 δισ. ευρώ  το 2024, σε συναλλαγές που γίνονταν, ως επί το πλείστων, με μετρητά και έμεναν κρυμμένα από την ΑΑΔΕ.

Επιπλέον, σημαντικός είναι ο περιορισμός της γραφειοκρατίας μέσω της ψηφιοποίησης, αξιοποιώντας διαδικτυακές πλατφόρμες για φορολογικές δηλώσεις, αδειοδοτήσεις και δημόσιες υπηρεσίες, όπως το gov.gr και το myDATA για ηλεκτρονικά τιμολόγια.

Ρυθμιστικές Αρχές & Ενίσχυση Διαφάνειας

Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της παραοικονομίας, απαιτεί την ενίσχυση των ρυθμιστικών αρχών και της διαφάνειας στο οικονομικό σύστημα. Οι παρακάτω παρεμβάσεις συμβάλουν σημαντικά στη βελτίωση της φορολογικής συμμόρφωσης :

  • Αυστηρότερες κυρώσεις στους παραβάτες, χωρίς εξαιρέσεις και ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής.
  • Χρήση τεχνολογίας και AI για την παρακολούθηση ύποπτων συναλλαγών και τον εντοπισμό φοροδιαφυγής.
  • Ενίσχυση των ανεξάρτητων φορολογικών αρχών (π.χ. ΑΑΔΕ) για την αντιμετώπιση «μαύρου» χρήματος.
  • Υποχρεωτική υιοθέτηση ηλεκτρονικών πληρωμών καθολικά (χωρίς εξαιρέσεις) και μείωση της χρήσης μετρητών, ώστε να περιοριστούν οι αδήλωτες συναλλαγές.
  • Υποχρεωτική δημοσιοποίηση στοιχείων για κρατικές συμβάσεις και δημόσιες δαπάνες (π.χ. Διαύγεια) και εξονυχιστικός έλεγχος.

Φορολογική δικαιοσύνη

Ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα, με αναλογική κατανομή των φορολογικών βαρών, αποτελεσματικούς ελέγχους και μέτρα κατά της φοροαποφυγής, μπορεί να συμβάλει στη μείωση της παραοικονομίας και στην ενίσχυση των κρατικών εσόδων.

Απαιτείται η απλοποίηση του φορολογικού συστήματος, δημιουργώντας ένα διαφανές και λιγότερο περίπλοκο φορολογικό σύστημα, που μειώνει τα κίνητρα για φοροδιαφυγή και περιορίζει τη δυνατότητα καταχρήσεων.

Συμπέρασμα

Η παραοικονομία αποτελεί ένα διαχρονικό πρόβλημα που υπονομεύει την ανάπτυξη και δυσχεραίνει τις κοινωνικές ανισότητες. Η έλλειψη ελέγχων, η περίπλοκη φορολογία και η γραφειοκρατία διαιωνίζουν το φαινόμενο. Παρόλα αυτά, με στοχευμένες μεταρρυθμίσεις, αυστηρότερους ελέγχους και ενίσχυση της διαφάνειας μπορούμε να περιορίσουμε τις επιπτώσεις της. Επομένως, ως κοινωνία και κράτος, οφείλουμε να οικοδομήσουμε ένα σύστημα πιο δίκαιο, διαφανές και ανθεκτικό.

 

Πηγές :

 

 

Tags: , , , , ,

Αφήστε μια απάντηση

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.